Hergen Datema: ‘Als het erop aankomt is het verandervermogen in het onderwijs erg groot’

Hergen Datema, kerndocent van de leergang Leiderschap in Onderwijsbestuur, heeft zijn 26 jaar ervaring als organisatieadviseur, trainer, coach en procesbegeleider met name in het onderwijs opgedaan. ‘Onderwijsbestuurders werken in een dynamisch, ontzettend veelzijdig gebied. Het mooie van het onderwijs is dat iedereen zich er sterk betrokken bij voelt. Hoe kies je als onderwijsbestuurder de rol die bij jou en je organisatie past, wat zijn de spanningsvelden waarmee je te maken krijgt en hoe ga je om met de maatschappelijke opgave van het onderwijs? Dat zijn zoal vragen waarmee we tijdens deze leergang aan het werk gaan.’

‘In het onderwijs spelen vraagstukken waarbij onderwijsbestuurders te maken krijgen met verschillende veranderkundige aspecten. Zij spelen daarbij verschillende rollen in de context van de organisatie zelf, waar ze te maken hebben met leidinggevenden en professionals, maar ook met hun raad van toezicht en de buitenwereld. Die veelzijdige context levert spanningsvelden op. Hoe ga je daar als bestuurder het beste mee om?’

‘Als bestuurder is het je taak om te zoeken naar de balans tussen professionele ruimte en zelforganisatie aan de ene kant en samenwerking aan de onderwijskundige opgaven aan de andere kant. Dat geldt ook voor bestuurders zelf: je heb je eigen organisatie om te besturen, maar je hebt ook te maken met je raad van toezicht en de buitenwereld. De vraag is steeds welke kwaliteiten heb je als bestuurder nodig om goed te kunnen opereren in dat veld? Wie ben je als persoon, wat neem je mee en wat wil je nog ontwikkelen?’

Grote uitdagingen

‘Er zijn in het onderwijs veel onderwijsvernieuwingen gaande op grote en op kleine schaal. De vraag die onderwijsbestuurders zich steeds stellen is hoe ze het onderwijs verder kunnen versterken. Die vraagstukken die nu spelen zijn door de coronacrisis alleen maar zichtbaarder geworden. Er komen nu ook vragen naar boven die ook op de langere termijn van belang zijn. Als je bijvoorbeeld kijkt naar het mbo, dan zie je dat onderwijs op de klassieke manier niet meer voldoet: die studenten moet je heel anders opleiden dan vroeger, veel meer in samenspraak en samenwerking met de omgeving. Dit vraagt van onderwijsbestuurders dat ze de professionals in hun eigen organisatie en de partijen in de omgeving bij elkaar te brengen om samen nieuw onderwijsconcepten te ontwikkelen.’

‘Hetzelfde geldt voor het passend onderwijs. Hoe slaag je erin om alle leerlingen te bieden wat ze nodig hebben als je dat niet allemaal zelf in huis hebt? Ga je voorschrijven hoe scholen dit moeten aanpakken of organiseer je een bestuurlijk samenspel zodat professionals dit vraagstuk zelf kunnen invullen?’

Rol bij het behouden en vernieuwen in het onderwijs

‘Voor een bestuurder is het belangrijk dat je goed nadenkt over welke kwaliteiten je voor het onderwijs wilt behouden en welke je wilt vernieuwen. Als je kijkt naar de kwalificerende functie van het onderwijs, dan ging het bijvoorbeeld tijdens de pandemie vooral over de vraag wat je online kunt doen en wat niet. Maar de socialiserende functie van het onderwijs gaat over hoe leerlingen en studenten met elkaar omgaan, hoe ze vaardigheden aanleren en competenties ontwikkelen. Hoe organiseer je dat in zo’n tijd? Wat betekenen dit soort vragen voor je eigen organisatie, je professionals en je leerlingen?’

‘Ik merk dat bestuurders hier graag mee aan de slag gaan, maar niet altijd weten welke rol ze daarbij hebben. Ik vind het belangrijk dat ze leren wat hun eigen professionele identiteit is, wie ze als leider zijn, wat ze zelf in huis hebben en ook wat ze beter aan anderen kunnen overlaten. Ook gaat het erom dat je erin slaagt om je in te leven in de leefwereld van jongeren . Die leefwereld verbinden aan je bestuurlijke opgave in het onderwijs vind ik echt een vraagstuk van deze tijd.’

Groot verandervermogen

‘Het leuke van deze tijd is dat scholen hebben laten zien hoe snel ze kunnen veranderen. In korte tijd was het online onderwijs geregeld. Als het erop aankomt is het verandervermogen in het onderwijs erg groot. Dat kun je als bestuurder benutten, ook als er geen crisis is. Ook daarover gaan we met de deelnemers in gesprek en dat doen we met een gevarieerde groep docenten: denkers en wetenschappers die grondig over dit soort vraagstukken hebben nagedacht, maar ook met mensen uit de praktijk. Zo gaan we de vragen van deze tijd voor het onderwijs met zijn allen aanpakken.’

Wil je graag werken aan je rol als onderwijsbestuurder? Download de brochure van Leiderschap in Onderwijsbestuur. Benieuwd naar Hergen Datema? Bekijk dan zijn website.