Alumna stapt in de verander-voetsporen van haar inspiratiebron: haar moeder

In verband met de 60^e editie Verandermanagement willen op een bijzondere manier terugkijken op deze leergang. Dit artikel is daarom onderdeel van een serie waarin alumni een foto aanleveren die speciaal voor ze is. We gaan met ze in gesprek over de betekenis erachter en de ontwikkeling die ze sindsdien hebben doorgemaakt.

Deze keer: alumna Ilja van Haaren.

---

Haar moeder was Ilja’s inspiratiebron. ‘Ze was een veranderaar en handelde uit de overtuiging dat ze het juiste deed.’ Ilja trad in haar voetsporen en heeft van veranderen haar vak gemaakt. In 2002 sleepte ze daarmee de prijs Zakenvrouw van het Jaar in de wacht. Nu is ze transitiearchitect en helpt stakeholders om hun kracht te benutten.

‘Mijn moeder is geboren in 1928. Ze is lang geleden overleden. Als meisje in een arm boerengezin heeft ze geen ontwikkelkans gehad. Verder dan een huishoudschool en naaiopleiding kwam het niet. Uiteindelijk trouwde ze met mijn vader, die een universitaire studie achter de rug had. Tijdens hun huwelijk heeft ze haar achterstand ingehaald. Met drie kinderen is ze fulltime gaan werken en heeft ze daarnaast een hbo-opleiding gevolgd. Succesvolle banen waren het resultaat. Ze zei tegen me: ‘ik moest het de moeilijke weg doen, jij gaat de makkelijke weg volgen. Maar je gaat het wél doen.’ Het was geen optie dat ik niet zou studeren of geen goede baan zou bemachtigen. Ik moest immers voor mezelf kunnen zorgen.’

‘Ze was wat dat betreft ontzettend geëmancipeerd. Dat was in de jaren ’60 en ’70 niet gebruikelijk. Mensen snapten niet hoe mijn moeder kon studeren en fulltime werken. Ze vonden dat ze haar kinderen verwaarloosde. Terwijl het tegenovergestelde waar was: ik kon niet beter wensen dan zo’n moeder te hebben. Dat heeft me doen realiseren dat veranderaars pioniers zijn en vaak worden ondergewaardeerd. Want hun omgeving ziet ze niet als rolmodel, maar als een vreemde eend in de bijt . Daar moet je mee om kunnen gaan.’

Internationale oriëntatie

‘Na de middelbare school ben ik met mijn vriend naar Amerika gegaan. Dolverliefd was ik. Ik heb daar Fine Art gestudeerd, een creatieve opleiding die wat commerciëler is dan de kunstacademie in Nederland. Helaas ging de liefde over en had ik geen behoefte meer om in Amerika te blijven. Zo ben ik na 2,5 jaar teruggekeerd naar Nederland. Het werd me al snel duidelijk dat ik met mijn creatieve opleiding mijn eigen broek niet kon ophouden, zoals ik had geleerd van mijn moeder. Het is nou eenmaal geen vetpot. Ik kwam voor de uitdaging te staan om een studie te vinden waar ik plezier in had én baanzekerheid in vond. Mijn keuze viel op de Hogere Hotelschool. Daarna heb ik twaalf jaar in de internationale hotellerie gewerkt. Ik kreeg de kans om de eerste stappen te zetten om hoteldirecteur te worden. Dat hield in dat ik zou worden uitgezonden naar andere landen. In die tijd was ik nog alleen en ging daarom het liefst naar steden als Londen en Parijs, maar dat zijn niet de banen die je krijgt als je voor de eerste keer wordt uitgezonden. Om niet in een uithoekje van de wereld terecht te komen, besloot ik uit de hotellerie te stappen en het bedrijfsleven in te gaan.’

Grote TurnAround

‘Als commercieel directeur begon ik bij de Koninklijke Porceleyne Fles, de aardewerkfabriek in Delft. Ik had het geluk dat ik een directeur en aandeelhouders trof die veel vertrouwen in me toonden en me de kans gaven verder te ontwikkelen. Ze hebben me een executive programma aangeboden aan Insead, een vooraanstaande business school. Ik groeide door naar CEO. Dat was heel bijzonder, omdat ik één van de weinige vrouwelijke CEO’s was van een beursgenoteerd bedrijf. Maar, het bedrijf stond er slecht voor. We maakten dure producten handmatig in Nederland, terwijl die maak-industrie geen bestaansrecht meer had. Dat was allemaal uitbesteed aan landen met lagere lonen. Onze producten waren daarom moeilijk aan de man te brengen.’

‘Ik heb een grote TurnAround doorgevoerd. Een armlastige keramiekfabriek werd een toeristische attractie met 180.000 bezoekers per jaar. We gingen voor nieuwe afzendkanalen, werkten met speciale producten, en boden maatwerk. Allemaal dingen waarbij het geoorloofd is om hoge personeelskosten te hebben. En ons bestaansrecht in Nederland, vanuit de kernwaarden van het bedrijf, terug te winnen. We maakten hotels hip, met nieuwe producten werden ze weer eigentijds. Ook gaf ik schilderworkshops, waarbij mensen zelf konden schilderen. De zogeheten beleveniseconomie, wat toen net in opkomst was. Dat houdt in dat mensen niet ergens naar kijken, maar iets beleven en ervaren. Alles bij elkaar leverde het me de prijs Zakenvrouw van het Jaar op. Mijn wereld kwam op zijn kop te staan.’

Zakenvrouw van het Jaar

‘Ik was ineens een bekende Nederlander en een rolmodel. Werd voor veel gevraagd: jury’s, panels, van alles. Het was aan de ene kant zinvol. Deuren gingen open. Ik kwam met mensen in contact waar ik voorheen nooit contact mee had. Maar ik heb me ook weleens afgevraagd waarom ik daar zat. Ik moest natuurlijk mijn positie waarmaken, terwijl ik ondertussen een bedrijf had te runnen waar veel gaande was. Alles kwam tegelijkertijd op me af. Wat me met beide benen op de grond hield, is mijn liefde voor veranderen. Dat is immers waarom ik de prijs had gewonnen: om de enorme transitie die ik teweeg heb gebracht. Ik vind het mooi om iets helemaal om te gooien of van nul te beginnen.’

Verandermanagement

‘Om mijn veranderpassie verder te ontwikkelen, begon ik aan een opleiding Verandermanagement. Ik was het namelijk gewend om iedereen achter me aan te trekken. Elke keer kreeg ik het voor elkaar, maar het was een ontzettend moeizaam proces. Dat wilde ik niet meer. De kar leren duwen is beter dan het te moeten trekken. Tijdens de opleiding heb ik een hoop zelfinzicht opgedaan. Ik heb bijvoorbeeld geleerd dat er een verschil is tussen managen en veranderen.’

Van A naar B, op de manier van B

‘Managen is controle hebben. Veranderen is een ontwikkeling op gang brengen. Marco de Witte, kerndocent van de leergang, zegt vaak: van A naar B gaan, op de manier van A. Dat houdt in dat je misschien wel bij B bent gekomen, maar het nog steeds doet op de manier van A. Dat is geen verandering. Je moet álles omgooien; niet alleen andere doelen en andere markten, maar ook de manier waarop je werkt. Dat is me altijd bijgebleven. Zonder die opleiding had ik dat niet doorgehad. Ik neigde zelf altijd naar een traditionele managementstijl en het businessplan als doelstelling en strategie, zoals ik op de business school had geleerd. Daar leer je veel over veranderprocessen en ook over jezelf, maar niet zo intensief als op een specifieke leergang Verandermanagement. Dat heb je uiteindelijk toch wel nodig.’

Begrip, acceptatie, betekenis

‘Zelf heb ik veel verandering meegemaakt. Ben vaak verhuisd, ook als kind. Ik omarm het nieuwe en durf dingen achter me te laten, die verbrand ik gewoon. Ik geloof in flow en ambitie. En ik dacht altijd dat als ik het genoeg uitstraalde en het genoeg gaf, het genoeg zou zijn. Maar dat is niet zo. Ik begrijp en accepteer nu beter waarom het moeilijk is voor mensen om mee te gaan met een verandering. Het gaat namelijk niet om doelstellingen en strategie, maar om of het zingevend is voor de personen die met de verandering te maken krijgen. Dan pas komen ze uit hun comfortzone en durven ze de stap in het diepe te nemen. In de opleiding heb ik handvatten gekregen om uit te zoeken wat er dwarszit. Waarom is er weerstand, waarom zijn mensen bang, hoe kan ik ze betekenis bieden?’

Gevarieerde groep

‘Wat ik ook interessant vond is dat ik in een groep zat met veel mensen uit andere specialismen. Zo zag je iedereen de kennis uit de opleiding op een andere manier invullen. Die wisselwerking en dynamiek vond ik belangrijk. Je wilt natuurlijk samen met een interessante groep zo’n leertraject volgen.’

‘Ik doe veel op empathisch gevoel en wilskracht. Heb veel inzicht in hoe ik mensen blij kan maken. Dat zie ik als een kracht en heb ik altijd in mijn werk toegepast. Door open te staan voor een leven lang leren, blijf ik mezelf uitdagen en word ik nóg beter in waar ik al goed in ben.’

Meer lezen over Verandermanagement

• Diplomering Verandermanagement: ambitieuze deelnemers en belangrijke boodschappen
• Hoe verandering tot stand komt: reflecties, interventies en nieuwe patronen