Zorgen appgroepen in jouw organisatie voor verbinding of verdeeldheid bij verandering?

In het dagelijkse leven is Whatsapp niet meer weg te denken. Voor één op één-gesprekken, maar juist ook in groepen. Je stemt makkelijk dingen af met meerdere mensen in een eetclub, sportteam of vriendengroep. Ook in organisaties gebruiken we steeds vaker appgroepen en andere digitale communicatiekanalen om snel en makkelijk met elkaar te schakelen. Er schuilen echter ook risico’s in deze snelle communicatiemiddelen, juist omdat er weinig duidelijke afspraken of gedragsnormen zijn. Als vanzelfsprekend worden allerlei chatgroepen opgestart, zonder erbij stil te staan wat die digitale onderstromen eigenlijk betekenen voor de samenwerking en cultuur. Want onder die schijnbaar eenvoudige berichtjes en groepsgesprekken schuilt een wereld aan informele betekenissen, emoties en oordelen die vaak ongrijpbaar zijn, maar wel invloed hebben op hoe mensen zich voelen en met elkaar omgaan. Wat weten we eigenlijk over de impact van deze digitale onderstroom? En hoe kun je als veranderaar bewust omgaan met de vaak subtiele, maar voelbare effecten ervan? Dit artikel nodigt je uit stil te staan bij de dynamieken binnen jouw organisatie en reikt handvatten aan om appgroepen te benutten als een bron van verbinding in plaats van verdeeldheid.

Informele kanalen vormen vaak het hart van de organisatiecommunicatie

In vrijwel elke organisatie spelen zich onzichtbare, informele dynamieken af binnen (digitale) communicatiekanalen: WhatsApp-, Teams-, en andere chatgroepen. Uit onderzoek blijkt zelfs dat tot 70% van de communicatie via informele kanalen verloopt (Cross, Parker & Sasson, 2010). Daarmee vormen ze een onmisbare, maar tegelijk complexe laag binnen het functioneren van teams en afdelingen. Deze netwerken lijken misschien onschuldig, juist een plek voor snelle afstemming, een grapje of een toevallige vraag. Maar wie deze digitale onderstromen negeert, loopt het risico een essentieel deel van de organisatiecultuur en het samenwerkingsklimaat over het hoofd te zien.

Het negeren van digitale onderstromen kan ook een belangrijke blokkade vormen bij verandertrajecten: wanneer de informele netwerken niet worden meegenomen of zelfs tegenwerken, kan er weerstand ontstaan die formele communicatie niet bereikt. Verandering wordt daardoor vertraagd of ondermijnd, omdat de echte zorgen, twijfels en dynamieken onzichtbaar blijven. Als veranderaar zul je deze digitale onderstromen leren herkennen, begrijpen en meenemen om duurzame verandering te realiseren.

Wat weten we tot nu toe over appgroepen en hun impact?

Recente publicaties en praktijkonderzoek laten zien dat appgroepen in buurten en organisaties een tweesnijdend zwaard kunnen zijn. In buurten kunnen appgroepen ook leiden tot polarisatie: de ene buurtbewoner ziet “deurtje bellen” als onschuldig kattenkwaad, terwijl een ander dit juist als een serieuze reden ziet om alert te zijn en soms zelfs de politie te bellen. Dit verschil in perceptie zorgt voor spanningen en verdeeldheid buurt.

In organisaties zien we vergelijkbare dynamieken ontstaan. Appgroepen kunnen verbinding en snelle communicatie bevorderen, maar ze kunnen ook onbedoeld leiden tot uitsluiting en sociale spanningen. Bijvoorbeeld: wanneer groepen exclusief zijn, of wanneer ‘verdachte’ collega’s worden besproken zonder dat zij erbij betrokken zijn. In de rest van dit artikel zullen we drie verschillende disciplines behandelen die hier hun eigen visie op hebben psychologische, sociologische en organisatiekundige inzichten.

Psychologische inzichten: het effect van roddel en digitale communicatie op vertrouwen

De psychologie van sociale interactie laat zien dat vertrouwen en veiligheid de hoekstenen zijn van effectieve samenwerking (Fredrickson, 2001). Positieve sociale interacties, zoals het delen van successen en het geven van steun, versterken deze basis. Maar negatieve interacties, zoals roddel, uitsluiting en subtiele vormen van pesten, ondermijnen het vertrouwen en creëren een sfeer van wantrouwen en onzekerheid (Zhao et al., 2020).

Wat appgroepen complex maakt, is dat digitale communicatie vaak ‘onder de radar’ plaatsvindt. Berichten blijven bestaan, kunnen makkelijk worden doorgestuurd en krijgen een permanente digitale voetafdruk. Dat maakt negatieve boodschappen effectiever en schadelijker dan traditionele, face-to-face roddel. Het is ook moeilijker voor leiders om dit te monitoren, omdat deze interacties plaatsvinden buiten het zicht van formele structuren. Over het geheel gezien kan dit dus ten koste gaan van de psychologische veiligheid van werknemers. Bijkomend probleem is dat non-verbale expressie een belangrijk onderdeel uitmaakt van de communicatie. Deze non-verbale expressie gaat verloren in digitale communicatie en dit kan negatieve gevoelens versterken, ook omdat de drempel om te checken of je iets goed hebt geïnterpreteerd hoger is: je moet diegene immers actief opzoeken.

Sociologische inzichten: ingroup-outgroup dynamieken in digitale netwerken

Volgens de sociale identiteitstheorie (Tajfel & Turner, 1979) organiseren mensen zich in groepen om een gevoel van eigenwaarde en veiligheid te creëren. Deze ingroup-identificatie gaat onvermijdelijk samen met uitsluiting van de ‘outgroup’. Dit proces is van alle tijden, maar digitale appgroepen versterken dit mechanisme doordat ze nieuwe exclusieve ‘clubs’ kunnen creëren of juist bestaande groepen versterken.

In organisaties kan dit leiden tot sociale spanningen en conflicten. In appgroepen worden collega’s aangemerkt als ‘verdacht’ of als ‘lastpost’, zonder dat die mensen daar direct zicht op hebben of zich kunnen verdedigen. Er ontstaan als het ware ingroups en outgroups bínnen een team, in plaats van dat alle leden van het team tot de ‘ingroup’ worden gerekend. Dit fenomeen versterkt sociale ongelijkheid en vermindert inclusie.

Organisatiekundige inzichten: informele netwerken als dubbele kracht

Organisatiekundigen wijzen erop dat informele netwerken altijd bestaan, maar dat de digitalisering deze netwerken zichtbaar én onzichtbaar maakt. Studies tonen aan dat effectief leiderschap niet alleen gaat over het managen van formele structuren, maar juist over het begrijpen en sturen van deze informele netwerken. Leiders die dat negeren, lopen het risico dat zij de cultuur en het welzijn van hun medewerkers niet goed kunnen beïnvloeden. Bijvoorbeeld: wanneer onduidelijke grenzen ontstaan tussen werk en privé, of wanneer appgroepen exclusief worden en conflicten onderhuids escaleren (Cross et al., 2010).

Wat dit betekent voor leiderschap in organisaties?

Als veranderaar kun je de digitale onderstromen niet negeren. Integendeel: je hebt de verantwoordelijkheid om bewustwording te creëren over deze informele netwerken en ze te benutten voor het versterken van een positieve, inclusieve cultuur.

Concreet vraagt dit om:

Bewustwording: Zorg dat je zicht hebt op de informele digitale netwerken binnen jouw organisatie. Welke informele appgroepen bestaan er in jouw organisatie, en wie wordt daar (on)bedoeld buitengesloten? Wie zijn actief, wie juist niet? Welke verhalen circuleren?

Dialoog faciliteren: Maak het bespreekbaar. Hoe beïnvloeden deze digitale netwerken de sfeer, samenwerking en het vertrouwen binnen teams? Organiseer reflectieve gesprekken over de rol van appgroepen, inclusief de risico’s van uitsluiting en polarisatie.

Cultuurregie: Werk samen met je team aan heldere afspraken over digitale communicatie en appgebruik. Denk aan inclusieve uitnodigingen en respectvolle omgangsvormen. Welke risico’s voor polarisatie of sociale uitsluiting herken jij, en welke stappen kun je nemen om deze te verminderen?

Voorbeeldgedrag: Wees zelf zichtbaar en aanspreekbaar in digitale kanalen. Hoe kun jij als leider deze onzichtbare, maar voelbare laag beter leren kennen en positief beïnvloeden? Toon openheid, respect en inclusiviteit in je eigen communicatie.

Leiderschap gaat tegenwoordig dus niet alleen over wat je formeel communiceert, maar juist over hoe je de digitale onderstromen en informele netwerken binnen jouw organisatie begrijpt en beïnvloedt.

Wil jij als veranderkundig leider meer grip krijgen op deze onzichtbare krachten en ze inzetten voor duurzame verandering?

In de opleiding Verandermanagement leer je hoe je informele netwerken en de onderstroom effectief herkent, begrijpt en benut. Zo versterk je de verbinding en bouw je aan een veerkrachtige organisatiecultuur.