Ben je voor of tegen?

Neemt de druk om kleur te bekennen toe of is er een alternatief?

Ook al willen we ons aan zwart-wit denken onttrekken en ons gevoel voor nuance behouden, we voelen regelmatig de druk om kleur te bekennen. De verleiding is groot om op elk zwart-wit standpunt met een even binair tegenstandpunt te reageren. Ben je ‘voor’ of ‘tegen’? Want twijfelen of ‘niet weten’, dat is voor zwakkelingen. Toch? Maar polarisatie verscheurt vriendenkringen en verdeelt zelfs families. Veel mensen durven zich niet meer uit te spreken uit angst voor hatelijke reacties en trekken zich terug. Het is of deel worden van het gepolariseerde debat, of er helemaal uitblijven… Of is er toch een alternatief?

Een zoektocht naar identiteit, wat is waar en goed?

Onzekerheid is altijd deel van het leven geweest, maar op dit moment ervaren we met z’n allen wat relatietherapeute Esther Perel zo treffend ‘prolonged uncertainty’ noemt. We voelen ons niet alleen onzeker, we weten ook niet wanneer dat gevoel van onzekerheid weer zal verdwijnen. Corona maakt deze onzekerheid tastbaarder dan ooit: ‘Zal ik kerst met mijn familie kunnen doorbrengen?’,  ‘Zal mijn inkomen de komende maanden (weer) kelderen?’, ‘Kan ik nog in het ziekenhuis terecht als dat nodig is?’. Maar het zit dieper dan dat. Het gaat in deze tijden van onzekerheid om een fundamentele zoektocht naar identiteit: ‘Hoe moet ik mij verhouden tot alle gebeurtenissen om mij heen?’; ‘Hoe ga ik om met tegenstrijdige informatie?’; ‘Wat is waar en goed?’; ‘Wie ben ik, en wat is mijn plek in deze diverse en behoorlijk chaotische wereld?’. De onderliggende angst is om buiten de boot te vallen, om nergens bij te horen en verteerd te worden door twijfel en tweestrijd. We verlangen naar controle, naar voorspelbaarheid, maar het lijkt ons steeds weer te ontglippen.

Hoe behoefte aan verbinding omslaat in polarisatie

Om niet alleen te staan, hebben we meer dan ooit behoefte om ons te verbinden, ergens bij te horen. We zoeken bevestiging in onze relatie met anderen, in de veiligheid van een groep. De gemakkelijkste manier om zekerheid, veiligheid en verbinding te vinden is om ons terug te trekken in een groep met gelijkgestemden. Een groep van mensen die overtuigd zijn van hun gelijk en dit kracht bij zet door zich af te zetten tegen andere groepen. De honger naar verbinding slaat zo om in het tegengestelde: polarisatie. We wisselen niet meer met elkaar uit en trekken ons terug in ons grote gelijk. In tijden van crisis worden tegenstellingen tussen mensen en tussen groepen nog groter, scherper en vijandiger. Het paradoxale is dat om elkaars innerlijke tweestrijd en twijfels weg te nemen, tegengestelde partijen elkaar juist nodig hebben. Dan wordt de wereld weer helder!

In vele gevallen gaat het ook al lang niet meer om de inhoud van de controverse – elke aanleiding kan voldoende zijn om de zaak op scherp te zetten – maar om de fundamentele behoefte om gezien, gehoord en erkend te worden.

Effectief omgaan met polarisatie, kan dat?

‘Effectief’ wilt zeggen dat je geen deel van het probleem wordt, maar óók dat je niet aan de kant blijft staan. Hoe kun je toch een open mind bewaren, wanneer de druk om positie in te nemen torenhoog is? Hoe kun je loyaal zijn aan jezelf en je eigen standpunten, maar óók openheid naar anderen behouden? Is er ook verbinding mogelijk die niet berust op afscheiding en uitsluiting?

Hierbij vind je vijf tips die je kunnen helpen om als individu om te gaan met wrijving, spanning en verdeeldheid. Ze helpen je om meer rust te vinden in het ongemak, om je grenzen beter aan te voelen, maar ook: om (hopelijk) terug meer in verbinding te kunnen gaan met de ander en het grotere geheel.

1. Kom uit je bubbel en ontmoet mensen die anders zijn dan jij

Ga face-to-face-gesprekken aan, in plaats van op veilige afstand via sociale media te reageren. Paradoxaal genoeg is het in de ontmoeting dat we ook andere facetten gaan zien van die ‘ander’, die we vaak dan wél weer herkennen. Mensen worden zo plots veel meer dan enkel dat ‘ene standpunt’, dat ‘ene gedrag’ of dat ‘ene kenmerk’.

2. Stel je oordeel uit en stel nieuwsgierigheid voorop

Ook als de ander komt met iets dat je niet kan plaatsen, of misschien zelfs verwerpelijk vindt, stel dan vragen in plaats van er meteen iets van te vinden. Ga op zoek naar de onderliggende positieve waarden en behoeften van de ander. Zou er achter het gedrag van die ander ook een positieve intentie kunnen schuilen? Soms is de manier waarop zo’n intentie zich uit niet oké, tot zelfs gevaarlijk. Maar probeer de uitingsvorm te scheiden van de intentie. Nieuwsgierig zijn en vragen stellen, wil niet zeggen dat je het ermee eens bent. Luister aandachtig naar de antwoorden en hoor wat er niet of tussen de regels wordt gezegd.

3. Vraag je af waarom het je zo raakt en spreek het uit

Anderen kunnen ons heel erg raken met wat ze zeggen of doen. Keer, voor je in reactiemodus gaat, eerst even naar binnen. Wat doet dit met jou? Welke emotie roept het op? Maakt het je bang? Of kwetst het jou misschien? Voel je de emotie ook ergens in je lichaam? Knijpt het je keel dicht, voel je een druk op je borst of nog iets anders? Hou dat gevoel niet tegen, maar laat het als een golf opkomen, en weer vanzelf wegtrekken. Hoe meer jij probeert dat gevoel weg te drukken of te negeren, hoe meer het je in zijn greep houdt. Nadat de heftigste emoties voorbij zijn, kun je je afvragen wat deze reactie zegt over je eigen waarden en behoeften: ‘Waarom raakt dit me zo?’ ‘Waar wil ik in gezien worden?’… Benut de situatie als een kans om jezelf beter te leren kennen. Triggert het misschien je eigen schaduwkanten: eigenschappen van jezelf die je liever niet onder ogen wil zien en zo veel mogelijk wil wegdrukken? Misschien is wat jou ergert bij anderen een aspect van jezelf dat je niet wil erkennen? Kortom: wat zeggen jouw ergernissen over jezelf? Spreek vervolgens hetgeen bij jou voor spanning zorgt uit en negeer of verbloem het niet, want het ontploft vroeg of laat. Spreek daarbij vanuit de eigen beleving (‘Ik ervaar het … ’) en niet vanuit een beschuldiging (‘Jij dit of dat…’).

4. Zoek en-en-oplossingen

Als je beter zicht hebt op jouw drijfveren en die van de ander, kan je een volgende stap zetten. Je gaat zoeken naar nieuwe oplossingen die de dieperliggende waarden en behoeften van beide partijen verbinden. Je koppelt je dus los van de concrete oplossingen die beide partijen voorstaan (bijvoorbeeld ‘twee dagen thuis werken en drie dagen op het werk’ versus ‘drie dagen thuiswerken en twee dagen op het werk’), maar stelt de vraag hoe je de onderliggende waarden en doelen kunt bereiken (bijvoorbeeld ‘Hoe kunnen we een goede balans vinden tussen alleen werken en samenwerken, of tussen veiligheid en productiviteit?’). Door de vraag anders te stellen creëer je de ruimte om samen tot verrassende out-of-the-box-oplossingen te komen waar beiden zich in kunnen vinden en soms ook 1+1=3 te realiseren!

5. Doorbreek de dramadriehoek en behoud de vrijheid

Je bent nooit voor 100% dader, slachtoffer of redder. Neem je eigen verantwoordelijkheid om zaken vast te pakken en te vertalen naar iets positiefs. Nestel je niet in een slachtoffer-identiteit, die je kan herkennen aan gedachten, zoals: ‘arme ik, er is mij onrecht aangedaan’. Ook voor ‘daders’ zijn er telkens nieuwe kansen om zichzelf te vernieuwen. En ‘redders’ nestelen zich vaak in de reddersidentiteit en staan zo een echte fundamentele oplossing in de weg, omdat ze bang zijn niet meer nodig te zullen zijn. Bedenk ook dat elke situatie weer anders kan zijn en blijf de ruimte voelen om in elke kwestie bewust te bepalen wie of wat je wilt zijn. Laat je niet door een gepolariseerde situatie in een bepaalde rol of positie dwingen of reduceren tot een enkel deelaspect van jezelf. Blijf steeds verbonden met de volledige rijkdom van al je verschillende en tegengestelde kanten.

Een verbindend conflict?

Spanningsvelden zijn de motor van het leven en dus een constructieve kracht! In een polariteit hebben beide kanten elkaar nodig, denk maar aan ‘actie’ en ‘rust’. Ze roepen elkaar dus ook telkens opnieuw op. Wrijvingen of tegengestelde meningen en belangen zijn dus niet iets om van weg te lopen. In plaats van radicaal te kiezen voor een van de twee uitersten hebben we meer aan het vinden van een goede balans en aan het benutten van confrontatie om tot een betere oplossing te komen. In die zin kan conflict ook verbindend werken! En ook als je (nog) niet komt tot het transformeren van dat conflict: bedenk dat je wrijving met iemand kan hebben, maar toch de relatie goed kan houden als je de ander maar als mens kan blijven zien. Of zoals de historicus en futuroloog Yuval Noah Harari zegt: “De mensen met wie we het meeste ruzie maken, zijn vaak onze eigen familieleden. Identiteit wordt meer bepaald door conflicten en dilemma’s dan door overeenkomsten.”