Paradoxaal leiderschap: hoe je tegenpolen inzet als motor van verandering

Wat is paradoxaal leiderschap? Ivo Brughmans, docent van de masterclass Paradoxaal Leiderschap, licht het toe aan de hand van een technologisch voorbeeld. ‘Het valt niet te ontkennen dat AI een mogelijke bedreiging vormt en ontwrichtende effecten kan hebben. We kunnen het daarom proberen in te dammen met allerlei regels. Maar wat ook noodzakelijk is, is dat we tegelijkertijd een sterke tegenkracht opbouwen.’

‘Geconfronteerd met bijvoorbeeld een bedreigende ontwikkeling hebben we vaak de neiging om het te proberen in te perken of terug te dringen. Maar tegen de stroom ingaan kost veel energie en is niet altijd effectief. Het werkt vaak beter om er iets positiefs en even sterks tegenover te zetten. Door vervolgens beide krachten met elkaar te verbinden, versterken we het zelfcorrigerend vermogen van het geheel en vermijden we dat we in de extremen terechtkomen. Wil je als organisatie bijvoorbeeld zwaar inzetten op digitalisering, dan is het ook van belang dat je tegelijkertijd in persoonlijk contact investeert, zoals een supermarktketen die naast de snelkassa ook de “kletskassa” introduceert. Hetzelfde geldt voor het voorbeeld van AI: om er goed mee om te gaan, is het belangrijk dat we naast de huidige regulering ook onze unieke “menselijke wijsheidskwaliteiten” verder ontwikkelen.’

Complementaire krachten

Wat is Menselijke Wijsheid eigenlijk? Ivo: ‘Het stellen van de juiste vragen, het geven van zin en betekenis, de kunst van het balanceren, het maken van weloverwogen afwegingen, het voeren van een zinvolle dialoog, kritisch denken, en het bedenken van een “waarom”. Door tegelijkertijd in te zetten op het sterker ontwikkelen van Menselijke Wijsheid, krijgt AI een stevige bedding waarbinnen het grote waarde en kansen kan bieden. AI stelt ons bijvoorbeeld in staat om verschillende opties te genereren en de positieve en negatieve gevolgen te voorspellen. Het is uiteindelijk aan de mens om, op basis van al deze informatie én vanuit ons doel en onze waarden, de afweging te maken welke optie de beste is.’

Essentie van paradoxaal denken

De verbinding tussen kracht en tegenkracht zorgt voor een nieuwe balans en geeft ruimte voor groei aan beide kanten. We creëren een situatie waarin technologie dient als een aanvulling, geen vervanging. Zo komen AI en Menselijke Wijsheid niet meer tegenover elkaar te staan, maar kunnen ze elkaar enorm versterken. Het komt volgens Ivo hierop neer: ‘De essentie van paradoxaal denken is dat we de dynamiek van tegengestelde krachten als een stuwkracht benutten in plaats van ons te laten verleiden tot een vernauwende keuze voor het een of het ander.’