De paradox van eigenaarschap in organisaties: ‘We zijn nooit volledig vrij’

Wat bedoelen organisaties eigenlijk als ze medewerkers vragen om meer eigenaarschap te tonen? Martine Themmen, consultant en programmanager bij Inhealth, constateert dat dit thema actueel maar ook vaag en paradoxaal is. Tijdens de leergang Filosofie in Organisaties kwam ze tot de conclusie dat het essentieel is om zelf eigenaar te worden over je leven en je werk: “Eigenaarschap is het bewust en wijselijk benutten van je morele en persoonlijke vrijheid.”

“Ik werk voor een bureau dat organisaties helpt met thema’s zoals duurzame inzetbaarheid. Daarbij denken de meeste organisaties aan thema’s als vitaliteit, gezondheid en verandervermogen. Veel organisaties zetten zich hiervoor in, maar bereiken lang niet altijd de juiste mensen of trajecten bloeden na verloop van tijd dood. Omdat duurzame inzetbaarheid zo’n complex thema is, wilde ik een leergang doen die mij buiten de gebaande paden nieuwe inzichten zou geven.

De leergang Filosofie in Organisaties heeft me laten zien hoeveel er door de eeuwen al is nagedacht over deze vraagstukken. Filosofie leert je om veel fundamenteler na te denken over thema’s, waardoor je een ander soort oplossingen kunt bieden. De leergang heeft me inhoudelijk veel gebracht en houdt me fris. Je wordt echt uitgedaagd om een thema vast te pakken om er een visie over te vormen, waarbij je steeds linkjes kunt leggen met je dagelijks werk.”

Filosoferen over de betekenis van eigenaarschap  

“Mijn visiedocument gaat over eigenaarschap in organisaties: een actueel thema waarover je inderdaad eindeloos kunt filosoferen. In organisaties wordt met eigenaarschap meestal gedoeld op verantwoordelijkheid nemen, actiebereidheid tonen en vooruitkijken. Maar de meeste mensen hebben geen idee waar eigenaarschap eigenlijk over gaat. Nu is er ook wel veel veranderd binnen organisaties door de eeuwen heen.

Vroeger produceerden we met onze handen, tegenwoordig nemen we ons hele hebben en houwen mee naar het werk. Alles telt mee: je motivatie, je achtergrond, je vrijetijd, je persoonlijke drijfveren, je individuele talenten. Enerzijds is dat mooi: in je werk kun je je als volledig mens ontwikkelen. Anderzijds moeten we ons bewust zijn hoe werk ons dus ook vormt. Eigenaarschap betekent in feite dat je manager niet meer zegt wat je moet doen, maar dat je zelf meer aan het stuur zit. We hebben de controle geïnternaliseerd en leggen onszelf druk op om te presteren en de lat steeds hoger te leggen. Deze interne druk is heel sterk, maar soms meer in belang van het werk dan voor onszelf of een wezenlijk doel.”

Paradox: hoe autonoom ben je binnen een organisatie?

“Die betekenis van eigenaarschap leidt tot een filosofische paradox: verantwoordelijkheid nemen betekent dat je autonoom bent en dus vrij om je eigen keuzes te maken en te bepalen wat goed is en wat niet. Maar in hoeverre kun je autonoom zijn binnen een organisatie? Kun je wel eigenaarschap nemen als je je moet houden aan regels, richtlijnen en protocollen? Als je eigenaarschap neemt voor je werk, doe je dat niet per se voor jezelf of voor een betere wereld maar voor de organisatie. Dit kan ertoe leiden dat je niet meer kunt genieten van wat je doet. Je legt de lat steeds hoger, maar het brengt jou als mens niets. Je kunt ook een andere keuze maken: dat is ook eigenaarschap. Je kunt eruit stappen en niet meer meedoen aan de ratrace. We moeten ons echter beseffen dat we nooit volledig vrij zijn; vrijheid bestaat bij de gratie van begrenzing. Je kunt je voorstellen dat wanneer werkelijk alles mogelijk is, we een gebrek aan richting ervaren en niet weten wat voor ons zinvolle keuzes zijn.

In mijn visiedocument kom ik tot de conclusie dat eigenaarschap betekent dat je leert om je morele en persoonlijke vrijheid bewust en wijselijk te benutten. Daarmee bedoel ik dat je de vrijheid neemt op een manier die goed is voor jou én je omgeving. In organisaties betekent dit dat we het gesprek moeten voeren over welke richtlijnen en afspraken helpen om eigenaarschap te pakken over dingen die er toe doen voor jou en de organisatie.”

Zelfverwezenlijking en verbinding

“Organisaties verwachten niet alleen dat medewerkers eigenaarschap tonen, ze moeten bij voorkeur ook zelfstandig werken en werken aan hun individuele zelfverwezenlijking als mens. Daarom is er steeds meer aandacht voor persoonlijke ontwikkelingstrajecten en eigen regie. Tegelijkertijd hameren organisaties op het belang van samenwerking en verbinding: de smeerolie van een goed draaiende organisatie. Organisaties zoeken dus eigenlijk naar de zelfstandige, maar ook verbindende mens. Deze paradox vind ik heel interessant. Ook omdat ik in de praktijk zie dat medewerkers steeds minder autonomie ervaren en zich juist vervreemd en machteloos voelen binnen een organisatie; het tegenovergestelde van in verbinding en zelfstandig.”

 Meer lezen en horen? Martine Themmen plaatste haar whitepaper over eigenaarschap online. Ook maakte ze er een podcast over.