De leidinggevende als superheld: ‘Psychologische veiligheid begint bij het goede voorbeeld geven’

Een term die de laatste jaren booming lijkt te zijn is psychologische veiligheid. Het nieuws rapporteert er volop over. Denk aan de schandalen bij The Voice, de onthullingen over het gedrag van Matthijs van Nieuwkerk en de giftige cultuur bij Plopsaland. Je kunt niet meer om de term heen. Kerndocent Jos van Diggelen voegde het thema toe aan de leergang Psychologie in Organisaties. ‘Ik vind het belangrijk dat leidinggevenden handvatten krijgen om hun organisaties psychologisch veiliger te maken.’

 ‘Leidinggevenden lijken soms een superheld te moeten zijn. Uit onderzoek naar psychologische veiligheid blijkt namelijk dat ze een grote rol hebben in het creëren van een omgeving waarin werknemers risico’s durven te nemen en zich uitspreken. Het begint daarom onder andere bij een leidinggevende die zelf het goede voorbeeld geeft. Zo kan het bijvoorbeeld heel krachtig zijn om toe te geven dat je “iets ook niet weet”, of iemand uit te nodigen om mee te denken: “hoe denk jij hierover” of “welke ideeën heb je?” Dat heeft niet alleen een positieve invloed op de werknemers, maar biedt ook grote voordelen voor de organisatie. Wanneer werknemers nieuwe dingen durven te proberen en fouten durven te maken, draagt dit bij aan een creatief en innovatief klimaat binnen de organisatie.’

De dilemma’s

Hoe peil je psychologische veiligheid? ‘Het brengt een aantal dilemma’s met zich mee, omdat het een gevoelig en kwetsbaar onderwerp is. Op het moment dat een organisatie bijvoorbeeld zegt “we willen iets met psychologische veiligheid doen,” dan geef je eigenlijk indirect aan dat het misschien niet veilig is. Wil je dat als organisatie? Bovendien: als je de psychologische veiligheid wil vergroten, zullen werknemers het risico moeten nemen om aan te geven dat ze zich bijvoorbeeld niet gehoord of veilig voelen. Maar als het niet veilig voelt, durven werknemers zich juist niet uit te spreken. Je komt zo vast te zitten in een vicieuze cirkel.’

Aan de slag

‘Binnen de leergang is psychologische veiligheid van de groep ook heel belangrijk om te kunnen leren. Hier besteed ik als kerndocent daarom op verschillende manieren aandacht aan. Het is dan ook mooi dat we gelijk in de eerste module met dit onderwerp starten. Zo kunnen deelnemers het zelf op dat moment ervaren en ermee aan de slag binnen hun organisaties.’

Conditie opbouwen

‘Het klinkt misschien alsof psychologische veiligheid iets is wat je kunt “bereiken”, maar het is complexer dan dat. Het is erg gelaagd en heeft verschillende niveaus. In het ene team kan het bijvoorbeeld veilig zijn en in het andere niet. Bovendien ben je nooit klaar. Het is vergelijkbaar met je conditie opbouwen: je moet hard werken om het gewenste niveau te halen, maar als je een tijdje niks doet zal je conditie weer minder worden. Dit continu proces is hetzelfde bij psychologische veiligheid. Je zal met z’n allen hard moeten werken om het veilig te maken en te houden. Daarom is het ook zo belangrijk dat het aan bod komt in de leergang, zodat iedereen zich daar bewust van wordt.’