‘Inmiddels nemen robots werk over en leven we in toenemende mate in een digitale informatiemaatschappij’
Als hoogleraar en ‘techniekfilosoof’ aan de Universiteit Twente is Ciano Aydin vooral actief op het snijvlak van technologie en filosofie. Hij ziet de filosofie als een gereedschapskist waarmee hij inzicht wil verschaffen in de invloed van technologie op mens en samenleving. Als kerndocent van de leergang Leiderschap bij Digitale Transformaties introduceert hij het thema met een reis door de tijd vanaf de industriële revolutie. Aydin: ‘Aan de hand van verschillende revoluties laat ik zien hoe we zijn aanbeland aan de vooravond van de digitale netwerksamenleving, wat de digitale netwerksamenleving anders en bijzonder maakt en wat dit betekent voor organisaties en bedrijven en vooral ook voor leiders en bestuurders.’
‘Sinds de uitvinding van de stoommachine heeft de technologische ontwikkeling de wereld veranderd, telkens met ingrijpende gevolgen voor mens en samenleving. Steeds meer werk is gemechaniseerd en geautomatiseerd. Dankzij het elektrische licht was het mogelijk om mensen dag en nacht aan het werk te houden. Inmiddels nemen robots werk over en leven we in toenemende mate in een digitale informatiemaatschappij. Elke revolutie heeft grote invloed op ons dagelijks leven. Denk maar eens naar de manier waarop onze telefoon onze verhoudingen heeft veranderd. Ook kunnen we nu altijd en overal online gaan en komt informatie via allerlei verschillende kanalen binnen. Voor verbreding of verdieping van onze kennis zijn wij niet meer uitsluitend afhankelijk van scholen. Hoe ga je daar als onderwijsinstelling mee om?’
Data verzamelen om ons gedrag te beïnvloeden
‘De informatiesamenleving ontwikkelt zich verder, maar we zien ook een meer radicale verandering. Nu kun je de technologie nog uitzetten als je dat wilt. Je schakelt je desktop uit of je verbreekt de verbinding. Maar blijft dat zo? Het verzamelen van data over je gedrag gaat steeds vaker gewoon door, ook als je Alexa of Siri op je telefoon niet actief hebt ingeschakeld. Via jouw telefoon gaan bedrijven gewoon door met het verzamelen van data over jouw gedrag, waar je ook bent en wat je ook doet. Daardoor zijn ze steeds beter in staat te voorspellen waar we behoefte aan hebben en daarmee beïnvloeden ze ons gedrag. En er is geen betere manier om gedrag te voorspellen dan door het te beïnvloeden. Inzet hier is niet om de wereld te onderwerpen als een ouderwetse dictator, maar om ons koopgedrag te sturen en winst te maken.’
Organisaties veranderen in open netwerken
‘Door de opkomst van de digitale netwerksamenleving communiceren mensen niet alleen met elkaar en met apparaten, maar praten apparaten ook met apparaten. Alles en iedereen is met elkaar verbonden, waardoor organisaties geleidelijk veranderen in netwerken die steeds opener worden, waar je als leider ook deel van uitmaakt. Top-down orders uitdelen is dus niet meer van deze tijd. Hoe ga je daarmee om? Hoe zorg je dat je niet blijft hangen in de vorige revolutie? Denken dat het genoeg is om online te doen wat je vroeger fysiek deed, is achterhaald. Dan ben je niet aan het innoveren. Voor veel organisaties is dit een ontwikkeling waar ze nog niet voldoende op inspelen.’
Sensoren die door muren kijken en luisteren
‘Wat we ook zien, is dat technologie almaar onzichtbaarder wordt ingebed in onze fysieke omgeving, waardoor we steeds meer gaan leven in een artificieel ecosysteem. Niet alleen hangt de buitenwereld vol met camera’s die van moment tot moment vastleggen wat we doen, er worden overal onzichtbare sensoren geplaatst die data verzamelen over ons gedrag. Die sensoren kunnen bewegingen detecteren, onze temperatuur meten, ze horen wat we zeggen en zien wat we doen. Er komt zelfs een nieuwe generatie sensoren aan die dwars door muren heen kunnen kijken en luisteren. Een zorgelijke ontwikkeling, zeker als je bedenkt dat de data die deze sensoren verzamelen niet ergens op een server blijven staan, maar overal en altijd online beschikbaar blijven. Die ontwikkeling roept ethische en filosofische vragen op. Wat betekent dit voor onze privacy? Is privacy nog wat het vroeger was? Zien we deze nieuwe technologie als een bedreiging, of biedt het ook kansen? Kun je er ook slimme toepassingen voor bedenken? Vragen waar je als leider zorgvuldig over na moet denken, want wat betekenen dit soort ontwikkelingen voor jouw organisatie?’
Bijdragen aan het vernieuwen van de digitale netwerksamenleving
‘Tijdens de leergang beginnen we met theoretische kaders, waarbij we aandacht schenken aan thema’s als globalisering, nieuwe businessmodellen tegen de achtergrond van de digitale samenleving en de opkomst van de platformeconomie. Vervolgens gaan we samen met de deelnemers onderzoeken hoe fundamentele inzichten kunnen worden toegepast op hun eigen organisatie om te komen tot innovatie en transformatie. Daarbij maken we onder andere gebruik van scenarioanalyses en onderzoeken we in hoeverre je je visie kunt aanpassen op voorspellingen over hoe de wereld er over tien jaar mogelijk uit ziet. Waarbij ik het als filosoof belangrijk vind dat de deelnemers goed leren denken en analyseren. Ook is het van wezenlijk belang dat ze van elkaar leren. Uiteindelijk is het de bedoeling dat je een doordachte visie kunt formuleren op wat de digitale netwerksamenleving betekent voor jou en voor je organisatie. Het gaat erom dat je als organisatie je rol vindt en pakt en zelf een bijdrage levert aan het vernieuwen van die digitale netwerksamenleving.’
Benieuwd naar de opleiding Leiderschap bij Digitale Transformaties?
Technologische ontwikkelingen blijven de wereld maar veranderen. Organisaties staan niet meer op zichzelf, maar maken deel uit van open netwerken, waarin iedereen en alles met elkaar is verbonden. Je vraagt je met regelmaat af welke positie jóuw organisatie daarbij moet innemen. En jij? Heb je genoeg bagage om te komen tot een stevige visie? En heb je voldoende vaardigheden om anderen mee te krijgen in de transformatie naar de juiste innovatieve koers?