Op naar een circulaire economie: ‘Ik kam mijn haar met een kam die inmiddels zo’n 45 jaar oud is’

De grote opgave van dit decennium is helder: we zullen, in Nederland en wereldwijd, een fundamentele transitie in moeten zetten van onze economie. Van een op lineaire groei gerichte economie naar een circulaire economie. Een economie waarin we uit de natuur en uit mensen niet constant meer persen dan ze zelf weer kunnen aanvullen. Een economie zonder roofbouw en exploitatie van natuur en mens.

Ik ben geen profeet maar ik vermoed dat we zelf, of in elk geval onze (klein)kinderen, later met stomme verbazing terugkijken op de afgelopen veertig jaar. Jaren waarin we elk denkbaar probleem dachten op te lossen met meer economische groei. Terwijl tegelijk het besef aanwezig was dat de aarde en de daarop aanwezige voorraad grondstoffen eindig is.

Oneindige wereldvoorraad geld

Deze economische groei ging gepaard met iets wat we later helemaal als krankjorum zullen betitelen: een immense groei van de wereldgeldvoorraad. Die lijkt inmiddels wel degelijk oneindig! Die immense voorraad staat grotendeels ter beschikking van het top 1% rijkste deel van de wereldbevolking (en hun investeringsfondsen). Mensen en instellingen die geld hebben, willen maar één ding en dat is ‘rendement’, ofwel meer geld. Aristoteles vroeg zich ooit al verwonderd af hoe het mogelijk is dat geld, zoals varkens, kan ‘jongen’, en vond dit tegennatuurlijk. Deze immense kapitaalhoeveelheid wordt nu voortdurend ingezet om de productie op te jagen en zo rendement te creëren. Natuurlijk, met een wereldbevolking van 7 miljard en straks 9 miljard, hebben we ook veel meer nodig dan met de 4,5 miljard van 1970.

Maar veel investeringen nu dragen niet bij aan welvaart en welzijn maar zijn overbodig. Ik kam mijn haar met een kam die inmiddels zo’n 45 jaar oud is omdat hij gemaakt is van een soort buigzaam en dus onbreekbaar plastic (dat dan weer wel). Funest voor de kam-industrie. Mijn huisgenoten hebben inmiddels al vele andere kammen en kammetjes versleten, omdat de tanden afbraken. Zo werd de kam-industrie in leven gehouden maar de aarde wel een ietsiepietsie onleefbaarder gemaakt. Kammen die stuk gaan zijn in strikte zin overbodig. Voor onze economie is slijtage echter essentieel en in het ontwerp van veel producten wordt dit ingeprogrammeerd (’embedded aging’).

Van lineair naar circulair

De omslag van lineair naar circulair gaat in tegen alle reflexen die we de afgelopen decennia, eeuwen zelfs, hebben ingestudeerd. Ook minister Hoekstra vervalt weer in deze reflex als hij in een Nieuwjaarsinterview met het AD een versnelling van de economische groei bepleit om in de toekomst de verzorgingsstaat betaalbaar te houden. Dat klinkt erg in de sfeer van ‘we blijven nog tien jaar stikstof uitstoten en gaan dat in de toekomst repareren’. De geniale stommiteit waarmee sinds 2009 een heel decennium is verspeeld voor verduurzaming van de landbouw. Laten we die fout alsjeblieft niet herhalen. Bovendien hebben we in Nederland noch de mensen, noch de ruimte om verder te groeien.

Denken voorbij monetaire groei

Is het überhaupt mogelijk om in andere termen over onze economie te denken? Voorbij monetaire groei? Op dit punt moet het denken eigenlijk nog beginnen. In 2019 was er voor het eerst, een invloedrijk intergouvernementeel economisch platform dat dit probleem vierkant op tafel durfde te leggen. De OECD of OESO, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, had in september een – toegegeven, nog erg korte – nota het licht doen zien onder de titel ‘Beyond Growth’, Voorbij Groei. Het is te hopen dat we in 2030, en mogelijk veel eerder, in ieder geval op papier een helder beeld hebben ontworpen van een economie die in staat is 9 miljard mensen in leven te houden en tegelijk noch mens, noch natuur uitbuit. Op naar 2030!