Wat zijn complexe opgaven en hoe pak je ze aan?

Stikstofcrisis, segregatie, gezinsproblematiek, vluchtelingenkwestie, energietransitie: wat hebben ze met elkaar gemeen? Het zijn allemaal voorbeelden van complexe opgaven. Hoe ga je ermee om? Door bijvoorbeeld samen te werken. Dat is niet zo makkelijk als het misschien klinkt.

 ‘We denken allemaal dat we het wel kunnen, maar vooral als het gaat om samenwerken tussen organisaties komt er veel bij kijken,’ zeggen Ruben van Wendel de Joode en Edwin Kaats, adviseurs samenwerken. Steeds meer opgaven zijn zowel inhoudelijk als sociaal complex. Een voorbeeld is de energietransitie, die bestaat uit meerdere lagen. Aan de ene kant de inhoudelijke laag: o.a. infrastructuur, technologie, de bereidheid van mensen om technologie toe te passen, financiering, en ruimtelijke ordening. Want waar plaats je bijvoorbeeld windmolens of zonnepanelen als niet iedereen staat te popelen om ze in hun achtertuin te planten. Naast het inhoudelijke is er altijd een sociale laag: er zijn veel mensen en organisaties bij betrokken.

Horizontaal leiderschap

Om een weg te vinden in deze inhoudelijke en sociale lagen, is samenwerken onvermijdelijk. Edwin: ‘Je hebt verschillende partijen nodig. En ook organisaties, die elk weer bestaan uit verschillende afdelingen.’ Dat is moeilijk, omdat ze allemaal hun eigen ambities en belangen hebben. ‘We zijn daar niet altijd goed op voorbereid.’ Ook is er niet altijd een eenduidige leider aan te wijzen. ‘Dit zogenoemde horizontale leiderschap’, legt Ruben uit, ‘betekent dat je er samen uit moet komen en dus ook samen de richting bepaalt. Het is een stevige uitdaging om het erover eens te worden wat die richting dan moet zijn.’

Waar begin je?

Voordat we tot samenwerking kunnen komen, moet er eerst het een en ander gebeuren. ‘Mensen gaan immers pas een opgave herkennen als het pijn doet of een onderwerp wordt dat opvalt’, zegt Edwin. Die opgaven moeten eerst op de agenda komen. Dat kan via de media, of het laten agenderen bij de gemeenteraad bijvoorbeeld. ‘Vervolgens kun je het gesprek erover aangaan en proberen samen oplossingen te vinden.’

De goede condities

Om dat gesprek te kunnen voeren, is vertrouwen nodig. Het is daarom van doorslaggevende betekenis om condities te scheppen waar vertrouwen ruimte heeft om te groeien. Daarna is het de vraag hoe je mensen kunt verbinden rondom een opgave. Daar zijn volgens Edwin een aantal manieren voor. Bijvoorbeeld door partijen aan te spreken op wat zij belangrijk vinden. Sommige hebben er belang bij om een samenwerking aan te gaan. Andere partijen kun je aanmoedigen door de maatschappelijke waarde van de samenwerking te benadrukken. En weer andere partijen zou je kunnen motiveren tot een samenwerking wanneer ze het gevoel hebben dat het iets bijdraagt aan hun gemeenschap.

‘Vaak moeten we uit verschillende vaatjes tappen om samenwerking op gang te brengen,’ stelt Edwin. ‘Het mooie is dat de meeste mensen gemotiveerd zijn om samen te werken. Die drijfveer – en de energie die daaruit voortkomt – moeten we benutten en gebruiken voor het vinden van oplossingen voor complexe vraagstukken. Dan krijgt samenwerking de betekenis die het in potentie heeft.’