Waarom overheidsorganisaties een andere houding aannemen

Een publicatie uit 2014 van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) beschrijft een verschuiving binnen gemeente en overheid. Naast een rechtmatige en presterende overheid wordt verwacht dat de overheid netwerkt en verbindt. Er komt steeds meer aandacht voor de inwoner zélf en waar die behoefte aan heeft. Samenwerkingsadviseur en kerndocent van de leergang Samenwerken aan Complexe Opgaven Ruben van Wendel de Joode licht toe.

‘De klassieke overheid ontwikkelde, kort door de bocht gezegd, een visie. Vanuit die visie  werden wetten en regels ontwikkeld voor inwoners en bedrijven. Dat werd gedaan op basis van expertise en kennis, maar ook vanuit rechtmatigheid (het goed willen doen voor iedereen) en efficiëntie. Maar met de steeds complexer wordende wereld, steken ook complexere opgaven de kop op. Gemeenten en overheden kunnen steeds minder zelfstandig inschatten wat wel of niet goed is voor inwoners, omdat ze zich in toenemende mate bewust zijn dat zij niet alle kennis in huis hebben.’

‘Er zijn veel partijen die in nauwer contact staan met inwoners en daarmee op onderdelen een beter idee hebben van de behoeftes en wensen van inwoners. Deze ontwikkelingen vragen om een andere houding van overheidsorganisaties. Naast het klassieke instrumentarium zullen ze in dialoog moeten en de interactie opzoeken met andere stakeholders, zoals zorgpartijen en uitvoeringsorganisaties, en met inwoners zelf. Kortom: er zal meer geluisterd moeten worden.’

Een andere soort economie

Waarom is dit luisteren zo belangrijk? ‘Onderzoekers als Jan Rotmans en Derk Loorbach stellen dat wij in een tijd zitten van transitie. Transitie naar een andere soort economie. De aarde raakt steeds meer dichtbevolkt. En we merken wat de consequenties zijn van ons gedrag, bijvoorbeeld van de gas- en eetconsumptie of de logistiek. Deze problematiek was er altijd al, maar wordt nu heftiger door het toenemend aantal mensen op de planeet en de complexe opgaven die steeds meer verstrengeld in elkaar raken. Voorheen had je een probleem in één sector en kon je het in diezelfde sector oplossen. Tegenwoordig zijn de problemen sector overstijgend: meer partijen worden betrokken om een opgave aan te pakken. Stikstof gaat namelijk niet alleen maar over het boerenplatteland, het gaat ook over auto’s en de industrie. Als je een positieve invloed wil uitoefenen op deze opgaven, dan is naar elkaar luisteren en samenwerken onvermijdelijk.’

Toolbox van een ambtenaar

Naast het meer klassieke gereedschap van ambtenaren hebben zij dus ook ander gereedschap nodig. ‘Ambtenaren doen er goed aan om instrumenten en competenties te verwerven die ze helpen voortgang te krijgen en resultaat te boeken. Om dat te kunnen, is begrip en inzicht in complexiteit essentieel: wat is complexiteit eigenlijk? Wat zijn de kenmerken en waarom is een ander handelingsrepertoire nodig? Het vraagt van ambtenaren dat zij luisteren, samenwerken, acteren in netwerken en samen met anderen resultaten boeken. Hierbij gaat het om een ander soort leiderschap: bedenken wat jouw voorkeurstijl is, wat jouw signatuur is en hoe je anderen meeneemt.’

Ruben van Wendel de Joode is kendocent van de opleiding Samenwerken aan Complexe Opgaven. Meer weten over de opleiding? Download de brochure.