Verkiezingen 2017. Hernieuwde aandacht voor het publiek domein?

prof.dr. Heinrich Winter

Op 15 maart koos Nederland een nieuwe Tweede Kamer. Die verkiezingen, zowel de campagne als de uitslag, weerspiegelen Nederland begin 21e eeuw. We lijken een onzeker land dat richting zoekt. Het thema tijdens de campagne was volgens velen de nationale identiteit. Maar wellicht was het thema wel dat er geen thema was. Of liever: het thema was richtingloosheid. Niet dat er over de te volgen koers geen ideeën zijn. Ideeën zat, maar ze wijzen allemaal een andere kant op. Velen hebben het inderdaad over onszelf, wie zijn we eigenlijk? Wat zijn de typisch Nederlandse waarden? Er zijn er ook die wijzen naar anderen: immigratie en de islam. Weer anderen leggen prioriteit bij het verminderen van onzekerheid rond werk en inkomen. En sommigen kijken naar de toekomst en die benadrukken het belang van een duurzame economie. Kortom, eenheid was tijdens de campagne ver te zoeken. Dat is één ding. Iets anders is het als de uitslag ook geen duidelijkheid verschaft. En in die situatie zijn we na de verkiezingen terecht gekomen. Geen enkele partij kan gelet op de uitslag de samenstelling van het kabinet bepalen. Sterker nog, vast staat dat een meerderheidskabinet uit ten minste vier partijen moet bestaan. En onvermijdelijk moeten partijen een coalitie vormen die op de klassieke links-rechts dimensie en op de moderne libertaire dimensie grote onderlinge verschillen hebben.

In deze situatie wordt een stevig beroep gedaan op dat wat we in Nederland goed kunnen: polderen. Wat gaat dat voor de publieke sector betekenen? In het Witte Huis zit een president die heel hard ‘run government like a business’ roept. Wij hebben daarmee ervaringen opgedaan sinds de jaren tachtig en die waren niet louter positief. De Amerikanen weten zelf trouwens mee te praten over de gevolgen van deregulering en ongebreidelde marktwerking. De vrijheid die de spaar- en hypotheekbanken hadden gekregen in de jaren rond de millenniumwisseling vormt een belangrijke verklaring voor de crisis in de financiële sector. New Public Management? De discussie over NS/ProRail heeft duidelijk gemaakt dat oplossingen niet langer automatisch in die richting te vinden zijn. Meer marktwerking? Er is behoorlijk wat leergeld betaald voor het wildwest in de corporatiesector. Die kant zal het bij ons niet opgaan. Eerder het omgekeerde. Nu de overheidsfinanciën op orde zijn is het tijd een aantal structurele problemen op te lossen en de publieke sector daarbij de leiding te laten nemen.

In het publieke domein is sprake van hernieuwd bewustzijn. Door de decentralisaties in het sociaal domein werden budgetten en bevoegdheden van gemeenten sterk uitgebreid. Maar bovenal veranderden daardoor de verhoudingen met de samenleving. De in 2019/2020 te verwachten Omgevingswet sluit daarop goed aan. Trefwoorden zijn ‘minder hiërarchie’, ‘meer samenwerking’, ‘responsieve overheid’ en ‘plattere organisaties’. Dat verhoudingen tussen het publiek domein en de samenleving opnieuw gedefinieerd moeten worden gaat verder dan alleen de lokale overheid. En het gaat ook verder dan de totstandkoming en uitvoering van beleid. Het functioneren van de democratie is ook onderwerp van gesprek. Het leidt tot vragen over de visie die organisaties in het publieke domein hanteren. Hoe willen wij oplossingen tot stand brengen? Welk leiderschap past daarbij? In de leergang Publieke Strategie en Leiderschap komen dergelijke vragen aan de orde. De leergang plaatst het publieke domein in de context van markt en samenleving en benadert de huidige vragen breed. Zo is er aandacht voor verschijnselen als politieke fragmentatie, voor de betekenis van technologie en (social) media voor het functioneren van organisaties die het publiek belang behartigen en komt uiteraard het belang van persoonlijk leiderschap en het functioneren in een veranderende context ruimschoots aan de orde.

Terug naar het publieke domein. Ik pleit voor zelfbewustzijn en trots. Niet alles moet anders. Voor ‘weg met ons’, waar gesprekken over het functioneren van onze democratie vaak toe lijken te leiden, is echt geen reden. De opkomst van meer dan 80% bij de landelijke verkiezingen wijzen daar ook niet op. De publieke zaak is het waard om voor te vechten, elke dag opnieuw. Veranderingen om ons heen geven voldoende reden goed na te denken over de manier waarop. Dat moet niet leiden tot ‘minder overheid’. Wat we nodig hebben is een vitale overheid, ten dienste van de samenleving, waar professionals staan voor het realiseren van publieke waarden. U bent van harte uitgenodigd hierover verder met ons mee te praten op 11 mei as, bij het event Overheid in Transformatie | Plattere organisaties.

Dit is een bijdrage van Prof.dr. Heinrich Winter. Hij is hoogleraar Bestuurskunde aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen. Bij AOG School of Management is hij kerndocent van de leergang Publieke Strategie en Leiderschap.