Verandering – maar wat blijft is zinvolheid

prof.dr. Heinrich Winter

“Ik ben wel een beetje klaar met die mentaliteit van de sportjournalist. Natuurlijk gaan de Grieken hervormen, ze moeten wel. Natuurlijk won Macron de verkiezingen, dat was zonneklaar in alle peilingen. En natuurlijk won afgelopen dinsdag de Pool Jan Polanc de etappe op de Etna, zijn voorsprong was gewoon te groot. Maar daarmee houdt het nog niet op… “ Onlangs organiseerde AOG School of Management het jaarlijkse overheidsevent. Kerndocent van de leergang Publieke Strategie & Leiderschap prof. dr. Heinrich Winter las via een skypeverbinding een column voor over zinvol werk in de overheid. Deze delen we graag nog met u.

De afgelopen week was de week van Mattie en Wietze. Ik had nog niet eerder van beide heren gehoord. U wellicht wel, maar nu kan het niemand zijn ontgaan. Je zou kunnen zeggen, gelukkig is het land dat dagenlang bezig is met een ruzietje tussen twee radiopresentatoren. De presidentsverkiezingen in Frankrijk kwamen op een goed moment, zodat we bijtijds weer verlost waren van de heren plaatjesdraaiers. Die verkiezingen waren natuurlijk al lang beslist, maar alles voor de kijkcijfers en de hoogte van de oplage. De media deden net alsof het nog spannend zou worden. U kent dat wel, dat je naar de finale van een wielerwedstrijd zit te kijken en dat de voorste renner een voorsprong heeft van heb ik jou daar, maar dat je niets anders hoort als ‘zouden ze er nog bij kunnen komen?’; ‘het wordt nog spannend!’, ‘nee, nu niet achterom kijken!’. Dat gevoel. Politieke verslaggevers gaan zich steeds meer als Mart Smeets & Jean Nelissen of Herbert Dijkstra & Maarten Ducrot gedragen. We hebben dat de afgelopen jaren rond de Grieken ook steeds gehad. “Krijgen ze die extra lening nog op tijd?” “Gaan de Grieken nu daadwerkelijk hervormen?” Maar ook hier geldt: alles went. Twee weken geleden waren de Grieken weer even terug, maar nu nog slechts op pagina 5 van het economiekatern. Ze gingen weer door de pomp…

Ik ben wel een beetje klaar met die mentaliteit van de sportjournalist. Natuurlijk gaan de Grieken hervormen, ze moeten wel. Natuurlijk won Macron de verkiezingen, dat was zonneklaar in alle peilingen. En natuurlijk won afgelopen dinsdag de Pool Jan Polanc de etappe op de Etna, zijn voorsprong was gewoon te groot.

Maar daarmee houdt het nog niet op. Ook na afloop, als alles al is beslist blijft het toch nog spannend. Tot mijn stomme verbazing las ik maandagochtend dan ook in de krant dat er nogal wat viel af te dingen op de overwinning van Macron en dat we maar moesten zien hoe dat de komende jaren zou gaan lopen. Ik citeer: “Macron vertrekt vanuit zwakke positie”. En nog steviger aangedikt: “Het ging niet van harte”. Hij boekte de op-een-na-grootste verkiezingszege die een president in de vijfde republiek ooit had behaald en is de boy-wonder van de Franse politiek, maar nee, dat had ik verkeerd gezien. Het was wel degelijk een dubbeltje op z’n kant. Deze week zijn de eindexamens weer begonnen. Het is alsof u tegen uw zoon of dochter die thuis komt met allemaal zevens en achten zegt, “nou zeg, dat was met de hakken over de sloot”. Of: “Goh, je hebt geen cum laude..!”

Toen Trump en het Brexit-kamp vorig jaar verkiezingen wonnen was iedereen stomverbaasd. In sneltreinvaart werd de ‘gewone burger’ herontdekt, het slachtoffer van de globalisering, ‘the silent majority’ van Nixon. Stel je voor dat we de ontevreden kiezer nog een keer zouden missen. Nou dat hebben we geweten. Van de weeromstuit is heel Nederland zogenaamd ontevreden. Is extreem rechts het nieuwe normaal, is Europa een op hol geslagen bureaucratie en een grote geldverkwister en zijn alle nep-politici zakkenvullers en machtswellustelingen. Maar Macron won dus. En dat paste niet in het beeld. Een nieuwe politicus, die een progressief-liberale koers in slaat en die zo maar durft te zeggen dat hij pro-Europees is, voor de euro en dat hij de globalisering niet afwijst. Een politicus die durft te praten over duurzaamheid en die niet met z’n rug naar de toekomst staat. 2017 zou het jaar worden van de doorbraak van Le Pen, van Alternative fur Deutschland, van onze eigen Geert, maar niets blijkt minder waar. Op een cruciaal moment in de campagne slaat Le Pen door en etaleert ze haar onkunde en fanatisme, al tijdens de voorbereiding op de verkiezingen in Duitsland, dit najaar, is er ruzie binnen de Afd en vertrekt de politiek leider. En Wilders bleek mede door allerlei gestuntel in zijn verkiezingscampagne ook niet door te kunnen breken. In Nederland overwonnen de krachten van de stabiliteit en van het midden. Op de agenda van de lopende kabinetsformatie staan onderwerpen als duurzaamheid, het revitaliseren van Europa en de zoektocht naar maatschappelijke verbinding. Eigenlijk best een mooi lijstje, zo bijna halverwege 2017. Het betekent volgens mij dat we in ons land weer gaan doen waar we goed in zijn: polderen. Niet besturen vanuit tegenstellingen, maar kijken wat ons verbindt en hoe we tegenstellingen kunnen overbruggen. De bestuursfunctie in ons land met de mooiste naam is dan ook niet voor niets ‘dijkgraaf’. Altijd willen worden, dijkgraaf. Je ziet zo’n visionair, maar ook wat zorgelijk kijkende notabele in een nauwelijks opwaaiende, lange loden jas op de dijk, starend over de polders. Guur weer, wind, regen. Heerlijk. En maar waken.

Wat gaat dit allemaal voor de publieke sector betekenen? Donald Trump, die z’n bijnaam ‘you’re fired’ steeds fanatieker in de praktijk brengt net zolang tot hij z’n eigen congé inluidt, roept heel hard ‘run government like a business’. ‘Run government like a business’!? Wij hebben daarmee veel ervaring opgedaan sinds de jaren tachtig en dat was lang niet altijd positief. De Amerikanen weten daar zelf trouwens over mee te praten. De vrijheid die de spaar- en hypotheekbanken hadden gekregen in de jaren rond de millenniumwisseling vormt een belangrijke verklaring voor de crisis in de financiële sector. New Public Management? De discussie over NS/ProRail heeft duidelijk gemaakt dat oplossingen niet automatisch in die richting te vinden zijn. Meer marktwerking? Er is behoorlijk wat leergeld betaald voor wildwest-taferelen in de corporatiesector. Die kant zal het bij ons niet opgaan. Eerder het omgekeerde. Nu de overheidsfinanciën op orde zijn is het wat mij betreft tijd een aantal structurele problemen op te lossen. De publieke sector moet daarbij de leiding nemen, niet zoals het altijd ging, maar samen met anderen.

Duidelijk is dat in het publieke domein sprake is van hernieuwd bewustzijn. Door de decentralisaties in het sociaal domein zijn budgetten en bevoegdheden van gemeenten sterk gegroeid. Andere verhoudingen tussen overheid en samenleving ontstaan. De in 2020 te verwachten Omgevingswet sluit daarop goed aan. Trefwoorden zijn ‘minder hiërarchie’, ‘meer samenwerking’, ‘responsieve overheid’ en ‘plattere organisaties’. Dat verhoudingen tussen het publiek domein en de samenleving opnieuw gedefinieerd moeten worden gaat verder dan alleen de lokale overheid. En het gaat ook verder dan de totstandkoming en uitvoering van beleid. Het functioneren van de democratie is ook onderwerp van gesprek. Dat leidt tot veel experimenteren en pionieren. Ik pleit voor zelfbewustzijn en trots. Niet alles hoeft anders. Voor ‘weg met ons’, waar gesprekken over het functioneren van onze democratie vaak toe lijken te leiden, is echt geen reden. De opkomst van meer dan 80% bij de landelijke verkiezingen van maart wijzen daar ook niet op. De publieke zaak is het waard om voor te vechten, elke dag opnieuw. Veranderingen om ons heen geven voldoende reden goed na te denken over de manier waarop. Dat moet niet leiden tot ‘minder overheid’. Wat we nodig hebben is een vitale overheid, ten dienste van de samenleving, waar professionals staan voor het realiseren van publieke waarden.

U bent die professional. U moet zich afvragen wat de visie is van uw organisatie in het publieke domein. U moet zich afvragen welk leiderschap daarbij past en of u degene bent die het best in dat profiel past. U moet zich afvragen hoe u uitdagingen rond het functioneren van de democratie te lijf gaat. Hoe u het contact met inwoners en burgers in de digitale samenleving inhoud blijft geven. En hoe u vanuit uw positie publieke waarden het best kunt dienen.

Zo. En nu terug naar Mattie en Wietze. Ik ben me er eens echt in gaan verdiepen. En ik kwam heel wat te weten. De heren ketenden zich nog niet zo lang geleden aan elkaar vast toen ze vijf jaar hadden samengewerkt. Mattie was een tijdje niet op de radio omdat zijn tweeling te vroeg geboren bleek te zijn. Later kwam aan het licht dat hij niet de vader was van de kinderen. Zijn ex en hij gingen zich beraden op de situatie. Het laatste nieuws is dat Mattie graag Feyenoorder wil worden. Daarvoor kreeg hij van oud-speler en stadionspeaker Peter Houtman vorige week een spoedcursus. Dames en heren, volgens mij mogen we blij zijn dat we zinvol werk doen in het publieke domein.

Dankuwel.

Dit is een bijdrage van Prof.dr. Heinrich Winter. Hij is hoogleraar Bestuurskunde aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen. Bij AOG School of Management is hij kerndocent van de leergang Publieke Strategie en Leiderschap.