Transformatief leiderschap

Leiderschap, een centraal thema in veel van de programma’s en leergangen van AOG School of Management. Daarbij gaat het vaak om de beweging die door de deelnemers aan die programma’s wordt ingezet. Hun persoonlijke ontwikkeling, al dan niet in verband met de transitie van hun organisatie. 

Maar wat gebeurt er wanneer het hele speelveld opeens onderdeel is van de transitie? Je denkt dat je aan het schaken bent en opeens blijkt de computer waartegen je in het strijdperk treedt, niet te denken in schaakzetten en koningsmat.

In plaats daarvan speel je verder in een vier dimensionale ruimte zonder tweedimensionale velden, met alle kleuren van de regenboog als tijdafhankelijke ruimte. Daarin opereren geen pionnen meer, maar tijdgebonden statusopties. Wat wordt dan je strategie en hoe toon je leiderschap als schaker 3.0?

Paradigma shift

Inmiddels zijn er honderdduizenden die zich in een dergelijk futuristische wereld bewegen. Tenminste, wanneer  we Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit (Rotterdam), schrijver en activist mogen geloven. Hij houdt zich al meer dan 25 jaar intensief bezig met het fenomeen dat hij zelf een transformatieve transitie noemt.

Op basis van zijn bevindingen constateert Rotmans dat onze Westerse maatschappij, voor het eerst sinds de industriële revolutie, opnieuw op z’n kop wordt gezet. Zodanig dat je niet meer kunt spreken van veranderende tijden, maar van een veranderend tijdperk, een paradigma shift.

Volgens Rotmans gaat dat stapje voor stapje en is er geen blauwdruk voor de marsroute. Daarbij breken de koplopers als eerste door de bestaande systemen heen. Zij maken het verschil als zogenoemde’ transformationele change agents’.

Opkomende en bestaande macht

Rotmans betoogt dat zo’n fundamentele kanteling van het systeem gemiddeld enkele generaties duurt. Zijn ouders werden nog verankerd in het bestaande systeem. Zijn kinderen zullen het nieuwe systeem adopteren. Zelf beschouwt hij zich als de generatie die de transitie moet inzetten.

Daar kan hij oprecht van genieten en dat beveelt hij ook anderen aan. De meeste mensen bevinden zich nog in het oog van de orkaan. Het is windstil. En tegelijk hebben ze een ongemakkelijk gevoel. Er is sprake van instabiliteit. Visie en overzicht ontbreken. Traditionele bedrijven , instituties en overheden verzetten zich tegen veranderingen. Er heerst een fundamentele angst.

Tegelijk wordt de beweging van onderaf al ingezet. Dat werkt een machtsstrijd in de hand. Er rijzen voortdurend conflicten tussen de opkomende en bestaande machten.  En dat op alle denkbare terreinen: politiek, gouvernementeel, economisch, ecologisch en cultureel …

Fundamentele omwenteling

De bestaande macht handhaaft zich uit alle macht in dat oog van die orkaan. De langjarige crisis waarin we verkeren versterkt deze houding. Hierdoor schiet de zittende macht in de kramp. Maar een langjarige crisis vormt juist een essentieel element voor de fundamentele omwenteling, betoogt Rotmans.

In een complexe systeemwereld is een diepe crisis nodig om de bestaande machten ertoe te bewegen de ramen open te zetten. Alleen op die manier slaan we nieuwe wegen in of sterft het oude systeem af om plaats te maken voor een nieuwe orde.

Pas na verloop van decennia van opeenvolgende crises, vindt geen terugval naar oude systeemkenmerken meer plaats. Dan pas is het nieuwe systeem werkelijk verankerd in de maatschappij.

Nieuwe economie

Intussen durven de pioniers van u uit het oog de volle hevigheid van de orkaan in te stappen. Zij zetten alles aan de kant en de crisis sterkt hen juist in de gedachte dat ze een nieuwe weg in moeten slaan. En als eerste vernieuwen ze daarbij hun eigen leiderschap.

Van onderaf handelen ze proactief, door te zoeken, te leren en te experimenteren. Ze creëren broedplaatsen en vormen nieuwe netwerken.  Antwoorden hebben ze nog niet, wel inzichten.

Ze werken niet lineair, maar circulair. Niet verticaal (top-down) maar horizontaal. Vanuit nieuwe instituties, decentraal in plaats van centraal. En, belangrijk, ook vanuit een ander economisch vertrekpunt.

Deze nieuwe economie kenmerkt zich volgens Rotmans door drie aspecten:

1. een circulair systeem
2. een CO2-neutrale productie en consumptie
3. een duurzaam ecologisch evenwicht

Momenteel is er sprake van een enorm ecologisch deficiet. Doen we daar niets mee, dan slaat dit als een boemerang op ons terug.

Society 3.0

De nieuwe economie kenmerkt zich ook door een teruggang naar de lokale roots, maar dan op een uiterst innovatieve manier.  De consument staat daarbij centraal. Ook deze is proactief, staat zelf aan het stuur van de transitie en is zich daarvan bewust.

Deze nieuwe consument zet de samenleving van onderaf onder druk. Hij kan straks alles wat hij wenst zelf laten produceren zoals hem dat voor ogen staat, bijvoorbeeld met 3D printing zijn nieuwe huis laten bouwen.

Het bedrijfsleven verzet zich nu nog, maar zal hierin uiteindelijk meegaan. En niet alleen in de bouw, maar ook op het gebied van energie, mobiliteit en productie. Rotmans verwacht op korte termijn massale ontslagen in de thuiszorg, welzijnsorganisaties die verdwijnen, financiële instellingen die radicaal reorganiseren en energiebedrijven die omvallen.

Mensen zullen daarbij meer gaan delen in plaats van bezitten. Dat is financieel voordeliger en ook duurzaam. Meer dan ooit is een overheid nodig, maar dan wel een die faciliteert en niet zelf organiseert. Ambtenaren die meedenken en meedoen, ook weer op lokaal niveau in wijk en buurt.

Rotmans noemt drie voorbeelden die reeds van de grond komen:

• City farming project in Rotterdam
• Floating houses en city’s
• Using service area’s to serve us

Disruptieve digitalisering

De nieuwe economie opereert op een kleinere schaal en wordt gedreven door disruptieve technologische doorbraken, zoals cloudtechnologie, Big Data, robotisering, 3D-printing, maar ook door schone energie, energie-opslag en bio-chemie.

Deze technologieën veranderen niet alleen de productiewijze , maar tevens de hele productieketen, distributie en opslag. Unieke productie op lokale schaal wordt weer mogelijk, een nieuw soort maakindustrie, niet langer afhankelijk van productie in lage lonen landen.

Deze ontwikkeling is mede het gevolg van een continue verdubbelingen van de rekenkracht van computers, digitalisering van de samenleving en het vermogen om technieken snel en makkelijk te combineren. Een enorme schaalsprong is het gevolg.

Dit betekent ook dat machines en robots de mens steeds vaker gaan vervangen. Met alle sociale gevolgen van dien. Eerdere disruptieve transities hebben geleerd dat deze doorbraken een impuls zijn voor creativiteit en innovatie en bovendien zorg dragen voor nieuwe werkgelegenheid.

Exceptionele tijd

In zijn optredens en colleges laat Rotmans niet na om met zichtbaar plezier te verkondigen dat we op het kantelpunt staan.  “We leven in een exceptionele tijd. Stap nu uit dat oog de orkaan in. Met vijf kantelaars kun je het verschil al maken. Dan ontstaat ook hier een staat van transformatieve verandering.”

Wie daar nieuwsgierig naar is, kan in afwachting van de storm het boek van Rotmans, ‘In het oog van de orkaan’, lezen. Of een van zijn vele voordrachten via YouTube bekijken:

http://www.janrotmans.nl/nieuws/in-het-oog-van-de-orkaan.html

Ben jij al in transitie? Kijk dan bijvoorbeeld eens naar de leergangen die AOG School of Management aanbiedt op het terrein van de nieuwe economie, duurzame verandering en digitalisering. Bijvoorbeeld onze leergang Digitaal Leiderschap.

 

Dit bericht is een bijdrage van Ian Muller. Ian is Business Developer opleidingen bij AOG School of Management en vanuit die rol verantwoordelijk voor de leergangen Digitaal Leiderschap.