Perspectief op gedrag

Bram Brouwer

Bram Brouwer

Mensen in organisaties zijn geïntrigeerd door gedrag van mensen binnen hun organisaties. Hoe graag willen we niet een ander begrijpen, sturen, coachen, begeleiden of misschien zelfs wel terecht wijzen. De noodzaak om dit te willen komt vaak voort uit de wens, of de opdracht, om beter te leiden of slimmer samen te werken. In bijvoorbeeld een transitieproces. Of bij een project- of taakuitvoering. Het succes of zelfs het voortbestaan van een organisatie hangt er wel eens van af.

Wezenlijk inzicht in hoe een mens in elkaar zit en hoe de mens zich in organisaties tot zijn collega’s verhoudt, biedt de ruimte om die interesse in menselijk gedrag om te zetten in effectieve toepasbare handelingen die dat, vaak sociale, gedrag kunnen sturen, begeleiden en beïnvloeden.

Vele Griekse filosofen waren al bezig na te denken waar het menselijk handelen vandaan kwam. Sinds het eind van de 19e eeuw is het ook een wetenschapsdiscipline: psychologie. Met inmiddels tal van stromingen, doctrines en richtingen die elk een eigen focus op een aspect van de ontwikkeling en gevolgen van gedrag leggen. Die ook elk een traditie hebben opgebouwd om praktische oplossingen aan te dragen voor problematische zaken.

Een existentie organiseren

In ons verleden van zo’n 7 miljoen jaar ligt de oorsprong van het menselijk gedrag verscholen. Organisaties zoals we ze nu kennen waren er nog niet. Georganiseerd werd er wel. Om te overleven. Niet alleen als individu maar ook als soort. Geleid werd er op basis van beschikbaarheid, geschiktheid en ervaring. Er werd gejaagd en voorraden aangelegd. Regelmatig vonden er verhuizingen plaats naar betere gebieden met betere klimatologische omstandigheden met meer voedsel. Dat nomadische trekje is nog te herkennen in de hang om met de vouwwagen naar Zuid Frankrijk of Kroatië af te willen reizen…

Pas zo’n 10.000 jaar geleden kwam het reizen om te overleven tot stilstand. De mens bleek in staat om voldoende voedsel op een locatie te verbouwen. De concentratie van voedselproductie veranderde ook de organisatievorm en de strategische machtsverhoudingen. Degene met macht was sterk geneigd deze te behouden om zo de hand te houden in de distributie van dat voedsel en de bijbehorende rijkdom.

De gerationaliseerde organisatie

Sinds in de Victoriaanse tijd de industrialisatie opkwam is er hard gewerkt aan het rationaliseren van organisatievormen en -culturen. Waarin het compartimenteren van de operatie, gesimplificeerde regels, het meten van het werk en de beloning direct gekoppeld worden aan productie.

Heel anders dan in de eerste miljoenen jaren waar gewerkt werd onder bescherming van vooral informele afspraken en normen op basis van reciproke interdependentie; een sociaal systeem van terugkerende onderlinge afhankelijkheid, om te overleven zijn onderlinge afstemming en samenwerking belangrijke voorwaarden.

Het opleiden en leren

Daar waar voorheen beloning vooral een intrinsieke en collectieve kwestie was, vindt er in onze tegenwoordige tijd een individuele en extrinsieke beloning plaats. Het opleiden gebeurde vooral door het sociale leren: de kunst van het afkijken en mentorschap. Terwijl formeel en schematisch trainen nu vooral de boventoon voeren.

De essentie

Als mens hebben we aardig wat doorstaan. We zijn in staat om mee te bewegen, behoeftebevrediging uit te stellen en door onze bestaansdrang ingewikkeld gedrag te vertonen. We zijn niet zo snel geëvolueerd als de omgeving waarin we zitten. Dit leidt tot dilemma’s van deze tijd; we wringen ons letterlijk en figuurlijk in allerlei bochten om mee te blijven doen in de race om bijvoorbeeld persoonlijk geluk, status en inkomen te maximaliseren. En dat in een omgeving waarin we als mens nog niet helemaal zijn aangepast: complexe technocratische instituties en netwerken.

Zijn we in staat om het leiderschap te creëren dat nodig is om onze huidige organisaties en de culturele waarden daarin zó in te richten en te bepalen dat we meer rekening houden met waar de mens vandaan komt: van een fascinerende bron ouder dan de tijd.

Wilt u zich verder verdiepen in de essentie van gedrag, volg dan onze leergang Psychologie in Organisaties.

Dit bericht is een bijdrage van Bram Brouwer. Bram is Program Development Director bij AOG School of Management.

Op de hoogte gehouden worden?

Elke maand sturen we nieuw gepubliceerde kennisartikelen en houden we je op de hoogte van (gratis) inspiratiesessies en relevante informatie over onze academische opleidingen.