Mijmeren over leiderschapsontwikkeling

Het bericht bereikte ons dat Adriaan Rengelink is overleden. Tot op zeer hoge leeftijd zette hij deelnemers in verschillende leergangen aan het denken over hun irrationele en disfunctionele processen en droeg hij bij aan hun leiderschapsontwikkeling. Zelf had ik het genoegen om ook een aantal persoonlijke gesprekken met hem te voeren, met onomkeerbare impact.

Op zoek naar de patronen

Zijn aanpak was warm en bijzonder. In zijn kleine “boerderijtje” aan het Balloërveld, met koperkleurig bordje zenuwarts aan de gevel, stond in zijn kantoor, die meer weg had van een knusse woonkamer, een leren fauteuil klaar bij de kachel. Hij maakte een kopje thee en met een vriendelijke glimlach voerde je een ogenschijnlijk kabbelend gesprekje, waarbij hij je nauwlettend met zijn priemende blik observeerde.

Zonder dat ik me daar toen van bewust was, gingen we op zoek naar de patronen uit mijn vroege jeugd. Ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik, ook nu nog steeds, kan zeggen een fijne jeugd heb gehad. Adriaan deed zijn best om me ook de “donkere” kant ervan te laten zien. Veel kinderen zijn, als geen ander, in staat zich te voegen naar het systeem van het gezin. Ze passen zich onbewust aan, aan de wensen van hun ouders en verdringen daardoor hun eigen behoeften. Dit wordt hun overlevingsmechanisme, maar daarmee geven ze hun eigen wensen en verlangens te weinig ruimte. Voor wie daar meer over wil lezen, lees eens het boekje “Het drama van het begaafde kind” van Alice Miller.

Dat waar je niets van vindt, ga je op lijken

Regelmatig bediende hij zich van, ik noem het choquerende taal. Dan zette hij je moeder weg als een manipulatieve heks en je vader als een slapjanus. Extreem overdreven, maar met als doel je anders te laten kijken naar het systeem waarin je bent opgegroeid en de ontstane patronen te herijken. Hij maakte je wakker uit je zelf gecreëerde  sprookjeswereld. De uitspraak die hij daarbij deed en die me letterlijk is bijgebleven is: “Dat wat je niet ziet, en waar je niks van vindt, ga je het meest op lijken” Ja, daar heb ik wel even op moeten kauwen.

Situaties waar je op uitglijdt

Het gedrag wat voorkomt uit je onbewust aangeleerde overlevingsstrategie blijkt op latere leeftijd vaak disfunctioneel en irrationeel te zijn. Adriaan duidde ze als “bananenschilsituaties”. Misschien herken je ze wel: die situaties die, achteraf meer dan nodig, ruimte innemen in je gedachten. Zaken die je lastig vindt om aan te geven. Omdat je zelf invulling geeft aan hoe anderen daar op zullen reageren of je druk maak om wat “zij” daarvan zullen denken. In onze gesprekken, kwamen regelmatig van die situaties aan bod en hij moedigde me aan om het spel toch op de wagen te zetten. Meer dan eens bleek dan dat het allemaal niet zo spannend en groot was, als het in mijn hoofd was geworden. Met andere woorden je glijdt er bijna op uit, maar het is eigenlijk niks. “Mensch, wat  een opluchting” zei hij dan.

Kerncompetenties van de manager

In latere gesprekken praatten we door over leiderschapsontwikkeling. Regelmatig werd me de vraag gesteld: waar gaan die gesprekken dan over? Ja, ik kon ze eigenlijk moeilijk reproduceren. In een van de weinige interviews met hem las ik het recent, heel herkenbaar, terug.

Het ging over de ‘capacity to be alone’: als leider moet je in staat zijn, om wanneer dat nodig is, een eenzaam standpunt in te nemen of maatregelen te treffen die niemand je in dank zal afnemen. Je moet er op dat moment dan oké mee zijn dat je daardoor misschien even buiten de groep staat.

Een leider moet daarnaast ook minder bang zijn dan de mensen die voor hem werken. Je mag wel bang zijn, zolang je maar minder bang is dan de mensen aan wie je leiding geeft. Adriaan betitelde deze leiderschapscompetentie: ‘angsttolerantie’. We kunnen ons allemaal wel voorstellen dat het op dit  moment, in de Coronacrisis, niet makkelijk moet zijn om leiding te geven in een ziekenhuis. Niet wetend hoe nijpend de situatie gaat worden, maar toch moed en vertrouwen houden en doorgaan en daarin voorgaan. Als leider moet je crisisbestendiger zijn dan de mensen aan wie je leiding geeft.

Tot slot raakt een goede manager niet van slag als iemand iets lelijks tegen hem zegt en gaat zeker niet in de tegenaanval, Adriaan bestempelde dit als ‘haattolerantie’.  Dat vond ik zelf best een lastige, wat Adriaan me daarin heel duidelijk meegaf, is dat die negatieve gevoelens er mogen zijn. Door ze toe te laten en misschien, op vriendelijke wijze, bespreekbaar te maken voorkomt veel onbegrip en ergernis daarover.

Adriaan leerde je met een knipoog naar je eigen gevoelens te kijken, ze te herijken en er op meer luchtige wijze mee om te gaan. Met als resultaat dat je een betere binding krijgt met de realiteit en in verbinding blijft met jezelf en de mensen om je heen.

Bedankt voor jouw bijdrage aan de leiderschapsontwikkeling van onze deelnemers en niet in de laatste plaats die van onszelf. Mensch, wat zullen we je scherpzinnigheid missen.