Menselijke maat terug in organisaties

Voor de leergang Talent en Organisatieontwikkeling stelde Paul Schrijver (alumnus, zelfstandig consultant en trainer / coach, opererend onder de naam b4Transformation) een beschouwend document op, waarin hij zijn persoonlijke visie heeft gegeven op de mens als succesfactor bij het realiseren van duurzaam presteren van organisaties in een continu veranderende omgeving. Beschouwd werd de relatie tussen het presteren van organisaties en het menselijk handelen in die organisaties. In die relatie gaan in zijn ogen dingen mis, er is ruimte voor verbetering. Hierna volgt een samenvatting van het visiedocument, waarin uiteengezet is hoe het anders kan en wat daarvoor nodig is.

Vooral in de afgelopen decennia heeft menig organisatie zich in haar honger naar succes gedragen als geldmachine die groei, winst en aandeelhouderswaarde centraal stelt en het Anglo-Amerikaanse organisatiemodel alsook het Taylorisme verheerlijkt. Eigenbelang lijkt hierbij de geldende maat. Deze organisaties worden bestuurd als machines, die als gesloten systemen zijn ontworpen en die in een gewenste permanente evenwichtstoestand routinematig, in steeds hoger tempo, voorspelbare output moeten produceren. Daarbij ligt de focus op standaardisatie, kostenreductie en efficiency en zo is een werkomgeving ontstaan, waarin korte termijn (waan van dag), snelheid (continu rennen), beheersen (command and control) en cijfers (meten is weten) de boventoon voeren.

Systeemwereld

In deze ´systeemwereld´ wordt hoofdzakelijk naar het verleden (KPI´s) en de toekomst (planning en budget) gekeken. Het heden (hier en nu) lijkt niet te worden beleefd. Dit alles heeft geleid tot een cultuur van angst en afrekenen, waarin medewerkers zijn gereduceerd tot FTE´s en functieprofielen. Kortom, de mens, diens unieke kwaliteiten en de menselijke maat zijn in deze organisaties uit het oog verloren.

De genoemde ´machine-organisaties´ gedijen met hun efficiënt ingerichte gesloten systeem prima in stabiele omstandigheden, maar met hun logge bureaucratie schieten ze tekort in een turbulente omgeving. In de media en literatuur lezen we recentelijk echter dat die omgeving continu aan verandering onderhevig zal zijn en dat de toekomst is weggelegd voor organisaties die uitblinken in aanpassingsvermogen en relaties. Daarbij is juist de mens de belangrijkste succesfactor. Machines kunnen niet zelf reageren of relaties aangaan, mensen kunnen dat echter wel. Het moet dan ook anders: de menselijke maat moet weer centraal gesteld worden in organisaties, zodat ze duurzaam kunnen presteren in een continu veranderende omgeving.

Het tij keren

Om aan te tonen hoe het tij gekeerd kan worden, is de volgende vraagstelling verkend:

Hoe kan het centraal stellen van de mens(elijke maat) in organisaties de succesfactor zijn voor het realiseren van duurzaam presteren in een continu veranderende omgeving?

De kenmerken van de systeemwereld en de wijze van probleem oplossing vanuit het denkkader van de organisatie als machine voldoen niet meer in een turbulente omgeving en vragen daarom om:

• een perspectiefwisseling: paradigma van organisatie als machine loslaten en organisatie als levend organisme zien, waarbij menselijke aspecten als interactie, emoties, gedrag en leren een bepalende rol spelen en
• gedragsverandering binnen organisaties: mindset binnen organisaties veranderen van productie gedreven naar mensgericht, zodat de menselijke maat kan terugkeren.

Reageren op verandering

Veel om rekening mee te houden dus, maar een geruststellende gedachte is dat verandering van alledag is. Wat Charles Darwin eeuwen geleden stelde, geldt nu ook voor de ‘soort’ organisatie:
`Het is niet de sterkste soort die overleeft, noch de intelligentste, maar de soort die het best reageert op verandering´. Het verschil met het verleden is, dat het tempo waarin de veranderingen zich aandienen vele malen hoger is geworden. Om tot de soort te behoren die het best reageert op verandering moet een organisatie de volgende eigenschappen bezitten:

• Onderscheidend zijn, door focus op: purpose, de kern (‘de bedoeling’, (Hart, W. (2013). Verdraaide organisaties. Vakmedianet)) en waarden,
• verandervermogen bezitten, dat vereist: wendbaarheid, verbinding en innovatief zijn en
• fitheid, te bereiken door: prestatie en gezondheid in balans, in kracht zijn (benutten van talent en sterke punten) en discipline.

Deze eigenschappen helpen de organisatie op weg naar duurzaam presteren in een continu veranderende omgeving, omdat ze:

• Een organisatie haar eigen, unieke identiteit geven en zij daarmee verschilt van haar competitie,
• het mogelijk maken op het juiste moment te kunnen bewegen, als de omgeving daarom vraagt,
• zorgen voor een gezonde workforce en organisatie, die de energie hebben om te performen.

Door daarbij ´mens-kenmerken´ als leidraad te nemen en bijbehorend gedrag de ruimte te geven, keert de menselijke maat terug in organisaties en kan er ook weer aandacht zijn voor de unieke individuele kwaliteiten.

Leefwereld en interactie

De focus moet hierbij liggen op leefwereld en interactie, want daarin gebeurt het  voor organisaties: in het hier en nu, door mensen in de ontmoeting en het gesprek. Het is dan ook zaak om medewerkers de gelegenheid te geven om in het hier en nu te kunnen handelen. Dat kan door ze niet te belemmeren door bevelen en focus op cijfers, maar ze ruimte voor een ontmoeting, tijd voor een gesprek en de mogelijkheid voor het benutten van hun unieke kwaliteiten te gunnen.

Daarnaast is focus op de volgende punten van belang:

• Onbevangen luisteren, want dat is de tegenhanger van het bevelen uit de systeemwereld en opent de weg naar aandacht en werkelijk contact in de interactie tussen mensen,
• vertrouwen en verbinding zijn de tegenhangers van de angst- en afrekencultuur en de mens die is gereduceerd tot FTE en functieprofiel uit de systeemwereld. Ze liggen aan de basis van betrokkenheid, bevlogenheid en reflectie & experimenteren.

Het voorgaande zorgt ervoor dat organisaties zich de gevraagde eigenschappen eigen maken, omdat:

1. ´onderscheidend zijn´ mogelijk wordt doordat medewerkers betrokken zijn omdat ze zich ´gezien´ voelen en vrijheid van handelen krijgen binnen een purpose, bedoeling en set van waarden waar zij achter staan. Zodoende ervaren ze zingeving en betekenis in hun werk, voelen ze zich verbonden aan de organisatie en zorgen ze voor het ontstaan en behoud van diens identiteit,
2. ´verandervermogen bezitten´ bereikt wordt doordat  zowel intern als extern de verbinding wordt gezocht en er ruimte is om in de ontmoeting te bepalen of en wanneer bewegen gewenst is. Medewerkers kunnen daarnaast in een voor hun veilige omgeving komen tot reflectie op en feedback over elkaars ideeën en handelen. Experimenteren en leren worden op die manier mogelijk en innovatie is daarvan de resultante,
3. ´fitheid´ bereikt wordt door medewerkers te benutten op hun unieke kwaliteiten, zodat ze in hun kracht komen te staan en bevlogen hun expertise kunnen uitvoeren. De bezieling die zo ontstaat, geeft de energie die aan de basis ligt van te leveren prestaties en zorgt voor een gezonde workforce die gedisciplineerd denkt en doet.

Op deze manier kunnen organisaties voldoen aan het gevraagde aanpassingsvermogen en het aangaan van relaties en dat geeft ze een basis om duurzaam te kunnen presteren in een continu veranderende omgeving.

Paul Schrijver is zelfstandig consultant en trainer / coach, opererend onder de naam b4Transformation en is alumnus van de leergang Talent en Organisatieontwikkeling. Dit artikel is opgenomen in het e-magazine ‘De ontwikkeling van Mens en Organisatie’ dat meer artikelen in dit themagebied bevat.