dr. Wouter Kalf: “Goed denken, beter doen”

Je hebt goed en slecht denken, en alles wat daar tussenin zit. Wat is goed denken, en wat is de waarde van goed denken? Dr. Wouter Kalf is programmaleider van Effectief Denken. Eerder schreef hij dit blog voor ons waarin hij je meeneemt in zijn gedachtengoed en zijn visie op Effectief Denken.

Denken vs. een gedachtenstroom

We moeten denken onderscheiden van het hebben van een gedachtestroom, al worden beide activiteiten vaak ‘denken’ genoemd. Als ik een gedachtestroom heb, dan kan ik ‘denken’ aan het strand. Aan hoe fijn het is om slippers aan te hebben, afgeleid worden door de gedachte dat ik mijn werk af moet maken en zin krijgen in een ijsje. Vervolgens laat ik al deze gedachten los en ‘heb ik niets’. Geen oplossing voor een probleem, geen beslissing (niet eens of ik wel of niet een ijsje zal halen) en ik heb niets van waarde gecreëerd voor mijn werk.

Als we daarentegen echt denken, dan is wat we doen een norm-gereguleerde activiteit met een bepaald doel. Aan het einde van mijn denken‘heb ik wel iets’.

Naar binnen gericht goed denken

Bij naar binnen gericht goed denken doe ik alles alleen. Is dat wat ik aan het einde heb een beslissing of oplossing voor een probleem en is het doel het verkrijgen van een beredeneerd standpunt.

“Hoe houden we de Randstad bereikbaar?”

Bijvoorbeeld, ik heb als beleidsmedewerker bij de overheid data over het dichtslippen van de Nederlandse snelwegen en de opdracht om ‘de beste oplossing’ te vinden voor mobiliteit en milieu. Hier speelt denken een cruciale rol. Je hebt niet alleen de juiste informatie nodig, je moet ook de logische implicaties van je aannames her- en erkennen. Het respecteren van de logische implicaties van je denken is een van de belangrijkste normen voor goed denken.

Over die normen weten we bijvoorbeeld dat ons vermogen om de logische relaties tussen onze beweringen te vinden, beter wordt als de inhoud van de relevante redeneringen er echt toe doet. We zijn het slechts in logica bij een abstracte redenering met en ‘p’ en een ‘q’ variabele, of als de context van de redenering cognitief hoog belastend is. Voorts bestaat er impliciete bias en spelen emoties een belangrijke rol, zowel in de ondersteuning van goed denken als bij het ondermijnen daarvan.

Echt denken, als schaken

Je kunt het echte, goede denken – denken met een doel en met inachtneming van de normen – vergelijken met schaken. Bij schaken heb je ook een doel, namelijk de tegenstander schaakmat zetten. En je moet ook normen in acht nemen, zoals de norm om met het paard nooit in een rechte lijn te slaan. Je kunt met een schaakboord ook andere dingen doen, zoals lukraak pionnen heen en weer zetten. Precies zoals je met je brein ook lukraak gedachte opeen kunt laten volgen, maar dat is niet echt schaken, en niet echt denken.

Naar buiten gericht goed denken

Bij naar buiten gericht goed denken begeef ik me in een groep en wil ik opnieuw een beslissing of een oplossing voor een probleem. Het doel is ofwel een beredeneerd standpunt ofwel het overtuigen van anderen van mijn gelijk. Bij denken in een groep moeten de verschillende deelnemers zelf goed denken, maar is er ook meer aan de hand. Mijn eindconclusies zijn juist aannames voor anderen, en wat ik zeg heeft bedoeld of onbedoeld invloed op de emoties van de anderen.

Begrijpen we elkaar?

Bovendien, soms begrijpen we elkaar niet. Neem de uitspraak:

“Het is belangrijk dat we winst maken”

De uitspraak kan opgevat worden als:

• een analytische waarheid – ieder bedrijf moet winst maken, dat is immers waar een bedrijf toe dient
• of als een stelling over de werkelijkheid – we moeten nu wel winst maken gegeven onze financiën terwijl dat eerder niet zo belangrijk was.

Als je de uitspraak ‘het is belangrijk dat we winst maken’ opvat als analytische waarheid zal je het als achtergrond gegeven aannemen en er minder belang aan hechten. Dit is anders wanneer je dezelfde uitspraak als stelling over de werkelijkheid interpreteert en er dus veel meer waarde aan hecht. Wanneer de discussie vervolgens doorgaat, kan deze kleine spraakverwarring grote gevolgen hebben voor het te nemen besluit. Nemen we dit project wel of niet op? Het groepsgesprek zal anders lopen wanneer winst maken als een achtergrond conditie gezien wordt of juist als het hoogste doel.

En wie stelt er nog de vraag wat we het hoogste doel en echt waardevol vinden? Hoe denk je effectief na over waarden?

Andere relevante vragen

Andere relevante vragen zijn de volgende.

• Hoe weeg je nu de voors en tegens van verschillende oplossingen effectief tegen elkaar af?
• Hoe gaan norm-gereguleerd denken en out of the box denken samen?
• Wat is het effect van mijn denken op anderen?
• Welke vormen van sociale interactie creëren de beste voorwaarden voor vrij en toch goed denken?

Steeds een beetje beter

Goed denken is onmisbaar gereedschap om resultaat te boeken bij allerlei soorten opdrachten. Maar we hoeven niet eerst helemaal de logica in te duiken om met goed denken effect te hebben. Effectief denken is steeds een beetje beter worden in denken terwijl je blijft denken.

Lees meer over het korte programma Effectief Denken. 
Of lees ons e-book.