Rik Peters: Framing is van alle tijden

Wie de krantenkoppen scant, krijgt ongemerkt meteen een aantal frames om de oren. Hetzelfde gebeurt bij reclamefilmpjes, politieke speeches of tijdens een ontroerende film in de bioscoop. Onbewust trappen we in frames die reclamemakers, filmregisseurs en politici listig in hun boodschap verstoppen. Framing is van alle tijden, betoogt docent Rik Peters. Het medicijn: kritisch denken en er vervolgens een ander frame tegenoverstellen.

Ze zijn dus overal, de frames, maar wat bedoelen we er precies mee? Rik Peters haalt zijn telefoon tevoorschijn: “Neem deze kop: ‘Tien jaar geëist tegen liquidatiebende.’ Met dat laatste woord plaats je een groep mensen in een frame. Nog eentje: ‘Staatstelevisie: zwarte doos gevonden.’ Zo geef je een tv-zender een bepaalde lading mee. Framing heeft alles te maken met de manier waarop je informatie ordent. Je stelt x voor als y. Je verzamelt feiten en dan geef je er vorm aan. Dat kan op verschillende manieren: je kunt van hetzelfde meel brood bakken maar ook koekjes. Framing is trouwens van alle tijden, maar de schaal waarop het nu gebeurt, is door de populariteit van de social media veel groter dan vroeger.”

Voorgeprogrammeerd om frames te accepteren

De kracht van frames is hun onbewuste werking. “We zijn als het ware voorgeprogrammeerd om erin te trappen. Mensen zijn goed in het vertellen van verhalen. Dat deden we in de oertijd al om elkaar te waarschuwen voor gevaar, zoals die ene tijger die we achter die boom zagen zitten. Met een verhaal creëer je onbewust een frame dat blijft hangen: als je de naam ‘Marie-Antoinette’ noemt, heb je meteen een beeld van een vrouw met een enorme pruik, die de armen cake wilde geven en aan haar einde kwam onder de guillotine. Je kunt een verhaal veranderen zonder het frame aan te tasten: het maakt niet uit of Roodkapje de wolf twee of drie keer tegenkomt. Maar kluts je het frame te veel, dan valt dat wel op. Zo waren de Fransen woedend over de film Marie Antoinette van Sofia Coppola in 2006, omdat deze niet eindigde met een scène onder de guillotine. Met humor kun je een frame ook ontkrachten: we lachen omdat bekende feiten in een nieuw frame worden geplaatst. En als je in het buitenland een verhaal vertelt met een typisch Nederlands frame, merk je meteen dat het daar niet werkt.”

Ontrafelen wat je ziet

Reclamemakers weten goed hoe frames werken: ze creëren verhaallijnen die een bepaald gevoel oproepen. “Dat gaat zo automatisch dat je je best moet doen om te ontrafelen wat je echt ziet. Zoals in de reclame van Klaverblad met drie keurige medewerkers van middelbare leeftijd die een paar jonge, moderne types droogjes op hun nummer zetten. Het frame is dat Klaverblad een betrouwbare verzekeraar is, die niet doet aan rare fratsen. Als ik dat filmpje aan cursisten laat zien, vinden ze het lastig om door het frame heen te kijken. Dat is de kracht van frames: ze werken op een onbewust niveau en daardoor heb je er vaak een blinde vlek voor.”

Frames met ernstige gevolgen

Het verspreiden van frames kan ernstige gevolgen hebben. Peters refereert het incident met de ‘nekveldocent’ die door een leerling werd gefilmd. “Het fragment laat alleen zien dat de docent een leerling de klas uit probeert te werken. Online ontstond meteen het frame dat de docent fout was. Mensen vonden dat dit echt niet kon en de school zette hem daarom op non-actief. Allemaal op basis van frames. Hetzelfde is gaande met de commotie rondom Michael Jackson. De documentaire over twee van zijn vermeende slachtoffers komt zo hard binnen vanwege het frame dat hij al die kinderen alleen maar uitnodigde op Neverland om zijn slachtoffers eruit te kunnen pikken. Hoe kan het dat we nooit hebben gezien dat hij een pedofiel was, roepen mensen nu. Dat komt dus doordat we nu naar dezelfde beelden kijken door een ander frame. Vroeger vonden we hem een vreemde, maar aardige vent die een moeilijke jeugd had gehad. Nu hebben we al die me-too-gevallen in ons hoofd en zien we een pedofiel. Welk frame klopt? Dat weten we niet. Daarom moeten we de regels van de wet in acht nemen om te voorkomen dat we iemand veroordelen op basis van een frame.”

Reframing

“Het moeilijke van frames is dat er bijna niets tegenin te brengen is. Een wetenschappelijke theorie kun je ontkrachten met tegenargumenten. Dat lukt je niet met een frame. Elk argument dat je er tegenin brengt is koren op de molen van degene die het frame heeft bedacht. Die zet zo een val uit waardoor je verstrikt raakt in argumenten die het frame alleen maar sterker maken. De enige manier om frames te bestrijden is door te reframen: je zet er een ander verhaal tegenover. Dat kan ook weer slecht uitpakken zoals blijkt uit de chaos rondom de Brexit: een botsing van frames waarbij niemand gevoelig is voor wat de ander zegt. Om te overleven in het geweld van de frames moet je er zelf vat op zien te krijgen: ‘build the story’, ‘feed the frame’. Het is mijn missie om mijn studenten en de cursisten van AOG School of Management te leren om kritisch te denken zodat ze frames herkennen en er nieuwe frames tegenover kunnen zetten. Dat is het enige medicijn, want een ding is zeker: we komen niet meer van de frames af.”

Dr. Rik Peters is docent in het korte programma Effectief Denken en in de leergang Publieke Strategie en Leiderschap. Wilt u de kunst van het reframen onder de knie krijgen? En wilt u weten welk traject aansluit bij uw situatie? Neem dan vrijblijvend contact op met onze studieadviseurs via 088 556 1000.