Waarom je hersenen worden gehackt door slecht nieuws – en hoe het je leven ruïneert

Het is overal. Oorlogen die escaleren, een economie op instorten, het klimaat dat ons tegenwerkt en een wereld waarin je jezelf constant moet voorbereiden op het ergste. Krantenkoppen schreeuwen om onze aandacht met berichten die je hartslag verhogen en je mentale gezondheid langzaam slopen. Terwijl je denkt: “Ik wil dit niet lezen,” blijf je toch scrollen, gevangen in een eindeloze stroom van ellende. Dit is geen toeval – jouw brein wordt gemanipuleerd. Hoe blijf je overeind in een wereld die je constant vertelt dat alles verloren is? 

Elke dag worden we overspoeld met negatief nieuws. Van oorlogen en klimaatcrises tot politieke onrust en persoonlijke tragedies. Dit nieuws lijkt niet alleen ons wereldbeeld te beïnvloeden, maar heeft ook een directe impact op onze emoties en besluitvorming. Had je dit artikel aangeklikt als de kop minder emotioneel was geweest? Had je dit artikel gedeeld als het woord ‘ruïneren’ niet in de titel had gestaan? Volgens Kees Keizer, docent van de leergang Visie op de Toekomst, Psychologie in Organisaties en Sociale Beïnvloeding aan de Rijksuniversiteit Groningen, heeft deze constante stroom van negatief en emotioneel nieuws een diepgaand effect op onze psyche – en biedt de psychologie waardevolle inzichten om hiermee om te gaan. Samen met Kees geven we je graag een aantal praktische handvatten mee hoe je ook in het nieuwe jaar toch goed geïnformeerd kunt blijven, zonder dat dit ten koste gaat van je mentale gezondheid. 

De kracht van negativity bias

Negatief nieuws trekt onze aandacht. Dat heeft volgens Keizer deels te maken met de negativity bias, een psychologisch fenomeen waarbij we sterker reageren op negatieve gebeurtenissen dan op positieve. “Ons brein is van nature gericht op verlies,” legt hij uit. “Berichten over rampen, gevaren of tekorten hebben direct een emotionele impact, omdat ze inspelen op onze overlevingsmechanismen.” Deze evolutionair bepaalde focus op gevaar en verlies helpt ons te overleven, maar werkt in een moderne, media gedreven wereld vaak tegen ons. 

Negatief nieuws beïnvloedt niet alleen hoe we ons voelen, maar ook hoe we beslissingen nemen. “Wanneer we worden geconfronteerd met negatieve prikkels, zoals berichten over oorlog of een economische crisis, verhoogt dat onze adrenaline. Dit zorgt ervoor dat we gericht zijn op de korte termijn en niet meer alle argumenten afwegen,” zegt Keizer. Deze focus op de korte termijn is in stressvolle situaties nuttig, omdat we dan leunen op mentale shortcuts, zogenoemde heuristieken, die ons helpen snel beslissingen te nemen. Echter, worden in het nieuws vooral veel problemen genoemd die vragen om oplossingen op de lange termijn. Wanneer we ons alleen nog maar richten op oppervlakkige signalen, bijvoorbeeld of we de spreker betrouwbaar vinden overkomen, verliezen we deze lange termijn uit het oog.  

Daarnaast ontstaat er een vicieuze cirkel. “Negatief nieuws maakt ons emotioneel, wat ons vervolgens motiveert om meer van dat soort nieuws te consumeren. Hierdoor worden onze algoritmes gevoed en krijgen we steeds meer van hetzelfde voorgeschoteld. Uiteindelijk wordt ons wereldbeeld steeds somberder, wat leidt tot gevoelens van machteloosheid.” 

Hoe nieuwsmedia ons gedrag manipuleert 

Nieuwsmedia spelen hier bewust op in door berichten zo te framen dat ze maximale emotionele impact hebben. “Media kennen onze gevoeligheid voor emotie en verlies. Ze maken daarom gebruik van sensationele koppen en dramatische beelden om onze aandacht vast te houden,” legt Keizer uit. Deze strategieën zorgen ervoor dat we argumenten minder zorgvuldig afwegen en ons richten op wat direct beschikbaar en begrijpelijk is. Niet alleen krijgen deze berichten meer aandacht, maar ze versterken ook ons gevoel van urgentie. Keizer illustreert dit met een voorbeeld: “Mensen die nooit de bus nemen, kunnen zich ineens vastketenen aan een bushalte als ze lezen dat de buslijn dreigt te verdwijnen. Het idee van verlies triggert een sterke emotionele reactie.”  

Naast koppen en beelden maken nieuwsmedia ook gebruik van algoritmes die ons gedrag monitoren. Door precies te registreren waar we op klikken, kunnen platforms voorspellen wat onze aandacht trekt. Deze inzichten worden vervolgens ingezet om meer van hetzelfde type nieuws aan te bieden, waardoor een feedbacklus ontstaat. Dit wordt versterkt door een ander psychologisch fenomeen, de zogenoemde confirmation bias: we blijven klikken op berichten die onze bestaande overtuigingen bevestigen. Keizer wijst erop dat dit niet alleen ons wereldbeeld vervormt, maar ook ons vermogen ondermijnt om kritisch te denken en verschillende perspectieven te overwegen. 

“Het gevaar is dat nieuwsmedia niet alleen informeren, maar ook vormen,” benadrukt Keizer. “Elke keuze die zij maken – van welke verhalen zij brengen tot hoe die worden gepresenteerd – stuurt onze perceptie van de wereld. En als we ons daar niet bewust van zijn, worden we speelballen van die keuzes.” We moeten daarom op twee gebieden bewuster worden: enerzijds over de impact van onze eigen consumptiekeuzes, anderzijds over de mechanismen die nieuwsmedia inzetten om onze aandacht te sturen. 

Hoe we ons kunnen wapenen 

Gelukkig zijn er manieren om deze negatieve spiraal te doorbreken. Keizer pleit voor bewustwording en het nemen van controle over onze nieuwsconsumptie. Hij introduceert het idee van een ‘mindful nieuwsdieet’: 

1. Plan vaste momenten: Lees nieuws op een moment dat je ontspannen en gefocust bent, bijvoorbeeld in het weekend. Dit voorkomt dat je impulsief op negatieve berichten klikt..
2. Kies betrouwbare bronnen: Vermijd clickbait en zoek naar platforms die evenwichtige en goed onderbouwde berichtgeving bieden. 
3. Focus op oplossingen: Geef prioriteit aan nieuws dat niet alleen problemen aankaart, maar ook oplossingen en vooruitgang benadrukt. 
4. Stel grenzen: Schakel pushmeldingen uit en beperk jezelf tot een bepaalde tijd per dag voor het lezen van nieuws. 
5. Reflecteer op je consumptie: Maak een lijst van onderwerpen die je wilt volgen en blijf kritisch op hoe deze berichten jouw denken en gedrag beïnvloeden.

Vooral bij deze laatste tip is het belangrijk dat je deze lijst maakt op een moment dat je helder bent, ontspannen en energiek. Dan kun je zo objectief mogelijk kijken naar waar je interesses écht liggen en hoe je daadwerkelijk geïnformeerd wil worden. Keizer vergelijkt dit met boodschappen doen: wanneer je hongerig boodschappen doet, kom je ongetwijfeld met dingen thuis die je op een goed moment niet op het boodschappenlijstje zou zetten. Maak dus een boodschappenlijstje als je vol zit en maak een nieuwsselectie als je gemotiveerd en energiek bent.  

De rol van technologie en media 

Keizer benadrukt dat de verantwoordelijkheid niet alleen bij de individuele nieuwsconsument ligt. “Nieuwsmedia en technologiebedrijven spelen een cruciale rol. Ze zouden algoritmes moeten ontwikkelen die niet alleen inspelen op emoties, maar ook diversiteit en nuance bevorderen. Denk aan tools die helpen om de toon van berichten te matigen of de focus te leggen op langetermijnperspectieven.” 

Hij voegt eraan toe dat er een breder maatschappelijk debat nodig is over de rol van nieuws in een democratie. “We hebben het vaak over de impact van fake news, maar ook de selectie en framing van legitiem nieuws bepaalt hoe we de wereld zien. Transparantie en verantwoording binnen nieuwsorganisaties zijn essentieel om dit probleem aan te pakken.” 

Maak van nieuws een kracht voor positieve verandering in 2025

Ter afsluiting biedt Keizer een optimistische noot. “We kunnen de manier waarop we nieuws consumeren veranderen. Door bewust met informatie om te gaan, versterken we niet alleen onze mentale weerbaarheid, maar dragen we ook bij aan een gezondere maatschappij.” 

Zijn advies voor het nieuwe jaar? Neem de controle terug. Laat nieuws geen bron van angst en boosheid zijn, maar een middel om geïnformeerd te blijven en positieve verandering te stimuleren. 

Met deze bewustere aanpak kunnen we het tij keren – en 2025 ingaan met een heldere geest en een hoopvolle blik op de toekomst. 

Ben je nieuwsgierig geworden welke inzichten uit de psychologie jou kunnen helpen om het gedrag binnen en buiten jouw organisatie beter te begrijpen? Download hier de brochure van de opleiding Psychologie in Organisaties.

Wil je meer gestructureerd de toekomst verkennen, denkfouten doorbreken en visierijke toekomstmodellen creëren?  Dan is onze opleiding Visie op de Toekomst het bekijken waard. Download hier de brochure.