Is de toekomst voorspellen nog steeds onmogelijk?

Handlezen, theebladeren, glazen bollen, tarotkaarten, de manier waarop vogels vliegen of waarop de sterren staan: al sinds mensenheugenis proberen we de toekomst te voorspellen. De onzekerheid van morgen is kennelijk iets dat zo ondraaglijk is, dat wij op allerlei manieren proberen om die onzekerheid zo klein mogelijk te maken. Je zou zeggen dat de wetenschappelijke revolutie ervoor heeft gezorgd dat de behoefte om de toekomst voorspellen ook af is genomen, maar het heeft juist ervoor gezorgd dat ook toekomstvoorspelling op een meer wetenschappelijke manier benaderd wordt. Futurologen gebruiken hiervoor technieken als backcasting, scenarioplanning, trendanalyse of de hoorn van plausibiliteit. Deze helpen ons nog steeds niet om de toekomst exact te voorspellen, maar we kunnen hiermee wel scenario’s creëren die ons helpen om beter voorbereid te zijn op wat er komen gaat. We nemen jullie graag mee in deze laatste techniek, de hoorn van plausibiliteit (ook wel bekend als de future cone).

Van waarschijnlijke toekomst tot onvoorziene gebeurtenissen met de Hoorn van Plausibiliteit

Als je de tijd zou visualiseren, zou je een steeds wijder wordende ‘hoorn’ krijgen. Het heden is een punt: er is maar één mogelijk ‘heden’, namelijk de werkelijkheid zoals die op dit moment plaatsvindt. Maar hoe verder je de toekomst in gaat, hoe breder die hoorn wordt. Vergelijk het met een wandeling. Jij staat nu op één bepaald punt, ‘Het Heden’ genaamd. Tijdens jouw wandeling kom je steeds nieuwe afslagen tegen. In het begin heb je nog maar twee mogelijke routes die je had kunnen bewandelen (namelijk linksaf of rechtsaf bij de splitsing), maar het aantal vertakkingen en dus mogelijke wandelingen groeit bij elke afslag. De Hoorn van Plausibiliteit is een hulpmiddel dat deze metafoor gebruikt om vier verschillende toekomstscenario’s te visualiseren:

De waarschijnlijke toekomst: Wat gebeurt er als we doorgaan op de ingeslagen weg?

De mogelijke toekomst: Wat zou er kunnen gebeuren als er onverwachte innovaties of veranderingen plaatsvinden?

De onmogelijke toekomst: Wat is onwaarschijnlijk maar theoretisch mogelijk?

Wild cards: Welke onvoorziene gebeurtenissen zouden de toekomst radicaal kunnen veranderen?

Laten we deze vier scenario’s eens naast elkaar leggen, gebaseerd op een actueel vraagstuk dat iedereen raakt: de klimaatverandering.

Waarschijnlijke toekomst: wat de wetenschap ons vertelt

De waarschijnlijke toekomst is de toekomst die we verwachten op basis van de huidige gegevens en trends. Als we hierbij kijken naar klimaatverandering, zou je hiervoor de modellen kunnen gebruiken van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Dit is een organisatie die veel onderzoek heeft gedaan naar de ontwikkelingen van het klimaat. De IPCC voorspelt dat, als de wereld zijn huidige koers volgt, we een gemiddelde temperatuurstijging van 1,5 tot 2 graden Celsius boven het pre-industriële niveau kunnen verwachten tegen 2050. Dit zou ernstige gevolgen hebben voor ecosystemen, voedselzekerheid, en infrastructuur, vooral in de publieke sector, zoals de zorg, het onderwijs en de overheidsdiensten.

Als we in de komende periode geen veranderingen aanbrengen in onze leefwijze, zullen we te maken krijgen met verwoestende weersomstandigheden, zoals hevige stormen en hete zomers. De waarschijnlijke toekomst zou betekenen dat iedereen zich moet aanpassen aan een nieuwe realiteit: de landbouwsector moet zich op nieuwe producten gaan richten omdat aardappelen in het warmere klimaat niet goed meer groeien en het aantal vluchtelingen zal toenemen omdat grote gedeelten van de wereld onleefbaar worden vanwege extreme klimaatomstandigheden.

Plausibele toekomst: innovaties die de wereld kunnen veranderen

Wat als er ineens een doorbraak is die de huidige trends radicaal verandert? Dit zou een plausibele toekomst kunnen zijn. Een voorbeeld hiervan is de recente vooruitgang in technologieën voor CO2-opslag en hernieuwbare energie. Het is plausibel dat de ontwikkelingen van deze technologieën erg snel gaat, omdat er veel in wordt geïnvesteerd. Stel je voor dat er een doorbraak komt in direct air capture (DAC), een technologie die CO2 uit de lucht filtert en opslaat. Als deze technologie op grote schaal kan worden toegepast, zou het de mogelijkheid bieden om de CO2-uitstoot snel terug te dringen, wat een positieve invloed zou hebben op het klimaat en de manier waarop de publieke sector zijn energieverbruik organiseert.

Een ander voorbeeld van een plausibele toekomst is de ontwikkeling van slimme steden die door kunstmatige intelligentie en Internet of Things (IoT)-technologieën efficiënt kunnen reageren op klimaatsveranderingen. Deze innovaties zouden een revolutie teweegbrengen in de manier waarop publieke diensten worden geleverd, van het verminderen van energieverbruik in ziekenhuizen tot het optimaliseren van onderwijslogistiek.

Onwaarschijnlijke toekomst: onvoorstelbare scenario’s

De onwaarschijnlijke toekomst betreft scenario’s die op dit moment onwaarschijnlijk lijken, maar die in theorie mogelijk zijn. Een voorbeeld hiervan is de zogenaamde geo-engineering, zoals het bewust afkoelen van de aarde door het verstrooien van sulfaatdeeltjes in de stratosfeer om zonnestraling te blokkeren. Hoewel dit op dit moment niet de standaardoplossing is, wordt het soms gepresenteerd als een mogelijke oplossing voor klimaatverandering als andere maatregelen onvoldoende blijken te zijn.

In een onwaarschijnlijke toekomst zou ook een scenario kunnen plaatsvinden waarin de wereld in staat is om via nanotechnologie de CO2-uitstoot op een manier te neutraliseren die we nu nog niet kunnen voorzien. Hoewel dergelijke ontwikkelingen voor nu science fiction lijken, is het belangrijk om ze als een mogelijkheid te overwegen bij het formuleren van langetermijnstrategieën.

Wild Cards: onvoorziene gebeurtenissen die alles veranderen

Soms komen gebeurtenissen uit het niets en veranderen ze de toekomst drastisch. Dit zijn de zogenaamde wild cards. We kunnen ze niet voorspellen, maar we kunnen wel anticiperen op hun mogelijkheid en de impact ervan overwegen. Een van de meest markante wild cards in de recente geschiedenis was de tsunami in 2004. Deze natuurramp veroorzaakte wereldwijde veranderingen in het beleid voor noodhulp en rampenbeheer.

Een andere wild card die de toekomst drastisch veranderde, was de terroristische aanslag op 9/11. Dit leidde tot ingrijpende veranderingen in wereldwijde geopolitiek, veiligheid en de manier waarop landen hun infrastructuur beveiligden. Deze gebeurtenissen zijn voorbeelden van onverwachte verschuivingen die de publieke sector dwingen om zich snel aan te passen aan nieuwe realiteiten.

Hoe de Hoorn van Plausibiliteit besluitvorming ondersteunt

Door de toekomst te verkennen via de lens van de Hoorn van Plausibiliteit kunnen professionals zich voorbereiden op verschillende uitkomsten en beter reageren op onvoorziene veranderingen. Het helpt hen niet alleen om te anticiperen op waarschijnlijke ontwikkelingen, maar ook om mogelijke innovaties en onverwachte gebeurtenissen mee te nemen in hun strategieën. Dit stelt hen in staat om strategische keuzes te maken die hen niet alleen door de komende jaren loodsen, maar ook de lange termijn in de gaten houden.

Conclusie: Je eigen Visie op de Toekomst ontwikkelen

In de opleiding Visie op de Toekomst leren deelnemers niet alleen hoe ze methodes zoals deze kunnen toepassen, maar ontwikkelen ze ook hun eigen persoonlijke visie op de toekomst, rekening houdend met morele overtuigingen, de ontwikkelingen van het moment, en de mogelijkheden van de toekomst. Of het nu gaat om klimaatverandering, technologische doorbraken of geopolitieke verschuivingen, de Hoorn van Plausibiliteit biedt een krachtige manier om de toekomst te verkennen en te beïnvloeden. Futuroloog Cécile Cremer, docent in de opleiding Visie op de Toekomst, neemt jullie in deze en nog veel meer technieken mee tijdens de opleiding.

Wil jij ook leren hoe je jouw eigen toekomst kunt vormgeven en voorbereid kunt zijn op wat de toekomst te bieden heeft? Ontdek meer over de opleiding Visie op de Toekomst en begin met het ontwikkelen van je eigen toekomstvisie.