Kerndocent Wouter Kalf: ‘Visievorming is een levenslang proces’

Wouter Kalf blikt terug op drie succesvolle edities van de opleiding Visie op de Toekomst

Leren en sporten, filosofie en nadenken over moeilijke vragen: dat is zo’n beetje de rode draad in het leven van Wouter Kalf, kerndocent van de opleiding Visie op de Toekomst van AOG School of Management. Als kind zocht hij de uitdaging: zo wilde hij per se naar het gymnasium omdat je daar Grieks en Latijn kon leren. Rechten studeren om een goede baan te vinden, leek hem maar saai en hij koos uiteindelijk voor de filosofie.

Als achttienjarige had Wouter geen idee wat hij moest gaan studeren. Eigenlijk vond hij bijna alle academische disciplines interessant. Hij schreef zich daarom bij de Universiteit Leiden in voor zowel bestuurskunde als politicologie. ‘Tijdens dat eerste jaar ontdekte ik dat ik liever zelf nadenk over moeilijke vragen dan dat ik iets moet leren wat ik ook kan opzoeken. Met twee propedeuses op zak, liet ik bestuurskunde vallen en nam ik filosofie erbij. In dat vak ben ik uiteindelijk afgestudeerd en gepromoveerd.’

Filosofisch perspectief

Als jonge docent filosofie belandde Wouter onder andere bij AOG School of Management, waar hij enkele modules verzorgde. Tijdens een overleg in 2022 over een nieuwe opleiding stelde hij voor om het filosofische perspectief een rol te laten spelen. ‘Naar mijn mening zou die leergang vooral moeten gaan over hoe je professionals helpt om op basis van hun eigen morele kompas een visie te vormen over de toekomst van hun organisatie. Zij beschikken al over de skills om informatie op te pakken uit verschillende disciplines, maar ze zijn over het algemeen niet gewend om het filosofische perspectief mee te nemen in hun visievorming. Het leek mij belangrijk om dat wel te doen.’

Visie op de Toekomst

Van het een kwam het ander en zo ontstond de leergang Visie op de Toekomst. Na drie succesvolle edities blikt Wouter terug: ‘Samen met de deelnemers ga ik aan de slag om met behulp van filosofische perspectieven te werken aan hun eigen visievorming. Ik weet uit eigen ervaring dat dit een levenslang proces is: je moet jezelf blijven voeden en uitdagen. Het is een kunde om dit proces steeds verder te verbeteren. Ik vind het fantastisch om negen maanden lang met mensen in gesprek te gaan over hun eigen leervragen en vraagstukken. Zij leren van mij en ik van hen.’

Filosofie, futurisme en feiten

Het filosofische aspect van de opleiding staat niet op zichzelf, vervolgt Wouter. Het unieke van deze leergang is dat de grote filosofische vragen worden gecombineerd met futurisme en feiten. Wouter: ‘In deze leergang hebben we het over drie F’en. Filosofie geeft inzicht in wat voor persoon je bent en wilt zijn. Als je nadenkt over mogelijke toekomsten en hoe je deze kunt vertalen naar bruikbare strategieën stel je vragen als: welke toekomst wil ik en welke toekomst vind ik moreel aanvaardbaar? Futurisme gaat over het systematisch onderzoeken van mogelijke toekomsten: hoe waarschijnlijk is het dat een mogelijke toekomst daadwerkelijk plaatsvindt? Is er een mogelijke toekomst die misschien niet zo waarschijnlijk is, maar wel veel impact gaat hebben als we toch die kant op gaan? De derde F staat voor feiten: wat is er gaande op geopolitiek vlak en wat kan er technologisch vandaag de dag al? Wat kunnen we met futurisme zeggen over die feitelijke ontwikkelingen en hoe kijken we er naar vanuit het filosofische perspectief? Voor zover ik weet, zijn wij hierin uniek in Nederland.’

Het morele kompas

Zo kan het gesprek gaan over het vraagstuk van de vergrijzing. ‘Hebben we in de toekomst genoeg mensen die de kwaliteit van de zorg op peil kunnen houden? Wat zijn de verschillende oplossingen en mogelijke toekomsten? Kies je dan voor robots die het schoonmaakwerk overnemen of voor robots die ook een deel van het menselijk contact overnemen? Wat zegt jouw eigen morele kompas hierover en welke keuzes passen daarbij? Welke argumenten heb je om die keuzes te beredeneren en verdedigen? Dat is het spel van de visievorming, waarbij je oefent in het rechtvaardigen van jouw keuzes op basis van heldere argumenten, die je kunt verdedigen als je erover in gesprek gaat met anderen.’

Vorming als leider

Over het algemeen werken de deelnemers op directieniveau of hebben ze ambitie om daar te komen. Wouter: ‘De leergang gaat ook over waar je zelf staat als mens en als professional. Als we praten over een mogelijke toekomst, gaat het gesprek ook over jou als leider. Hoe zet jij jezelf neer in een discussie over de visievorming? Wanneer grijp je in? Ook dat gesprek voeren we met elkaar in de opleiding waarbij het elk jaar weer gaat om de vraag wie jij bent en wat jij zelf belangrijk vindt. Na afloop hoor ik vaak van deelnemers dat ze meer vertrouwen hebben om mee te praten in vergaderingen over de grote onderwerpen en hun eigen visie goed kunnen neerzetten. Zo kreeg ik laatst het bericht van een oud-deelnemer dat hij dankzij de manier waarop hij zich heeft geprofileerd de kartrekker is geworden voor de oprichting van een nieuwe school.’

Waardevolle gesprekken

De deelnemers komen uit verschillende sectoren en dat maakt de leergang bijzonder waardevol voor iedereen. Wouter: ‘Ik probeer altijd een plezierige sfeer te creëren zodat de deelnemers elkaar intellectueel en professioneel kunnen bevragen zonder zich onveilig te voelen. Wat dan vaak gebeurt is dat ze zichzelf in elkaar herkennen. Dan blijkt dat een probleem in hun eigen sector of organisatie toch wel heel veel te lijken op het vraagstuk van de ander. Zo ontstaan echt prachtige gesprekken. Op deze manier wil ik de deelnemers het zelfvertrouwen geven dat ze hun eigen morele kompas leren kennen en aanvaarden, zodat ze zich binnen hun eigen organisatie krachtiger voelen om hun eigen visie te vormen, helder over te brengen en te verdedigen.’

Uitdagende visiedocumentaire

De meeste opleidingen van de AOG worden afgesloten met een doorwrocht visiedocument. Daarin wijkt deze leergang af. Wouter: ‘Wij zijn heel erg bezig met innovatie en daar past een andere afsluiting bij dan een geschreven tekst. Onze deelnemers maken een visiedocumentaire, waarin ze in twintig minuten hun verhaal met beeld en geluid neerzetten. Om te oefenen maken ze halverwege de opleiding een podcast waarin ze kort en krachtig het probleem van hun organisatie articuleren en alvast enkele mogelijke toekomsten schetsen. Het is een aanpak waar deelnemers vaak tegenop zien, maar achteraf zijn ze allemaal enthousiast over hoeveel ze ook hiervan hebben geleerd.’