De tijd tussen twee verhalen

Elk tijdperk van het menselijk bestaan heeft een leidend verhaal. We bevinden ons in een periode waarin de successtory van onze samenleving is gebouwd rond woorden als groei, kapitaal, consumeren, individualisering, marktwerking en concurrentie. Het heeft ons in velerlei opzichten het nodige gebracht, zoals welvaart, gezondheid en educatie. Althans in het Westen. Maar ook leegtes gelaten, grote verschillen tussen mensen gecreëerd en onze relatie met de natuur uit balans gebracht. Thomas Piketty heeft daar boeiend over geschreven.

De spontane groei en bloei van het oude verhaal, die de samenleving, organisaties en onszelf hebben gevormd, is tot stilstand gekomen. Het geloof en de hoop dat we verder kunnen op de bekende succesvolle weg die we hebben afgelegd, is aan het verdwijnen. En er is nog geen nieuw compleet uitgewerkt verhaal. Niet iedereen vindt dit een aantrekkelijk idee. En wel om verschillende redenen. Een aantal zullen hun verworven macht en vermogen willen beschermen en bedienen zich van hun positie om te misleiden en vrees aan te jagen voor de onbekende toekomst. Vele anderen worden angstig en onzeker en verschuilen zich daarom achter de vele fysieke, digitale en mentale muren, die de eerder genoemden (weer) aan het bouwen zijn. En dat terwijl we jaren geleden nog de val van de Berlijnse muur vierden. Kastelen 2.0 worden zichtbaar, waarbij de macht en de angst elkaar weer nodig hebben.

Een onvoorspelbare zekerheid

Het gevoel van onveiligheid, dat voortkomt uit vrees en onvoorspelbaarheid, leidt tot het vrijwillig inleveren van vrijheden en privacy, zowel fysiek als digitaal. We willen risico’s mijden en onzekerheden uitsluiten. Slimme controlerende en surveillerende algoritmes moeten de toekomst voorspelbaar maken en ons een zorgeloos leven bezorgen zonder Zwarte Zwanen[1].  De huidige Corona-crisis toont aan dat dit een illusie is. Het verschijnen van Zwarte Zwanen zijn een onvoorspelbare zekerheid.

Marc Schuilenburg, verbonden aan de VU Amsterdam, introduceerde het begrip ‘Securitisering’ van de samenleving. Zijn stelling is dat veel belangrijke maatschappelijke thema’s (te) sterk negatief belicht worden vanuit het perspectief van (on)veiligheid. Deze focus maakt dat onveiligheidsgevoelens verder toenemen; wat je aandacht geeft groeit immers. Een selffulfilling prophecy die angst en onzekerheid verder aanwakkert.

De transformatie

Door de toenemende angst en onzekerheid  zet men innovatie en ook (digitale) technologie vooral in om de structurele en culturele ordening van het uitgebloeide tijdperk te beschermen dan wel robuuster of veerkrachtiger te maken. De transformatie naar een nieuw maatschappelijk paradigma dat beter past bij de uitdagingen en kansen van de 21^ste eeuw wordt daarmee belemmerd en uitgesteld.

Taleb leert ons in zijn andere bestseller ‘Antifragiel’ (met als ondertitel: ‘Dingen die baat hebben bij wanorde’) dat er voor maatschappelijke systemen een vierde strategie bestaat die disrupties en stress in bestaande -uit evenwicht geraakte- systemen juist omarmt en benut om te transformeren. Het lijkt op ‘omdenken’, maar dit raakt het systeem als geheel in het fundament. Deze strategie vereist visie, voorstellingsvermogen, creativiteit en (realisatie)kracht. Ook moed, om onbekend terrein zonder landkaart te kunnen en willen betreden. Het is de strategie van het bouwen van bruggen (samenwerken, openen en delen) in plaats van muren (concurreren, sluiten en nemen).

Dé beslissende disruptie?

Otto Scharmer[2] maakt in zijn laatste boek, gebaseerd op zijn succesvolle Theorie U duidelijk, dat het een moeilijk, pijnlijk en soms hartverscheurend proces is. Een proces dat vaak lijkt op een rustig stromende rivier, maar soms versneld wordt door een woeste waterval. De huidige Corona-crisis kan dé beslissende disruptie zijn in het transformatieproces dat de mensheid doormaakt. Een super ‘Tipping Point’ in een systeem dat ver uit evenwicht is geraakt.[3]

We hebben dus een nieuw leidend en moreel verantwoord verhaal nodig. Zowel voor het transformatieproces zelf als voor de creatie en inrichting van onze toekomstige samenleving en wijze van organiseren. Zo schetst b.v. Kate Rahworth een interessante koers[4]. Dit proces zal veel energie en grootschalige samenwerking vergen[5]. De 21^ste eeuw heeft immers geen behoefte aan oude wijn in nieuwe zakken. Wil de mens de technologie blijven beheersen, dan zullen de alfa’s en gamma’s een belangrijke context-gevende rol moeten spelen voor onze bèta’s.

De sleutel tot innovatie

Samenwerking en begrip van elkaars perspectief en toegevoegde waarde is bij deze verandering essentieel. De grondslag daarvoor zal al op jonge leeftijd in het basis- en middelbaar onderwijs gelegd moeten worden. Hierbij is creatieve samenwerking vereist tussen theoretisch en praktisch vaardige mensen en tussen vertegenwoordigers van verschillende (inheemse) culturen. Inheemse culturen[6] kunnen ons ons de weg wijzen naar een hernieuwd duurzaam verbond met de natuur. Ten slotte zijn ook meer vrouwen nodig aan de innovatie tafel. Diversiteit is een must voor innovatie!

Dit alles geeft een opdracht aan het nieuwe leiderschap. Leiderschap dat verbindt en tevens het vermogen heeft om mensen mee te nemen door moeilijke (persoonlijke) transformatieprocessen. Eco- ipv ego-leiders die nieuwe (digitale) technologie zelf begrijpen en kunnen plaatsen in een samenhangende visie. Bouwers van platte netwerken en ecosystemen van kracht ipv piramidale ego-systemen van macht.

We zitten in een fase tussen twee verhalen. In een verandering van tijdperk. Laten we vooral niet vergeten de huidige dramatische gebeurtenissen ook een functie te geven in de transformatie naar en de creatie van ons nieuwe verhaal. De pijn, het verdriet en het verlies dat nu geleden wordt, mag niet voor niets zijn geweest.

Wil je meer weten over Nieuw Leiderschap in Organisaties? Download de brochure.

Voetnoten

[1] Onverwachte en onvoorspelbare gebeurtenissen, met een grote impact op de samenleving: zie het gelijknamige boek van Nassim Nicholas Taleb.

[2] Otto Scharmer, ‘Leiden vanuit de toekomst’ (met als ondertitel ‘van Ego-systeem naar Eco-systeem’)

[3] Voor meer inzicht in het ontstaan en de werking van Tipping Points: ‘The Tipping Point’ van Malcolm Gladwell

[4] Kate Rahworth, ‘Donut Economy’

[5] Een voorbeeld van een dergelijke beweging is het Odyssey innovatieprogramma, dat wil bedragen aan zowel transformatie naar als creatie van dit nieuwe verhaal. (zie: Odyssey.org)

[6] VN gezant Hindou Oumarou Ibrahim heeft als missie om inheemse volkeren te betrekken bij de grote mondiale vraagstukken