Terugblik Overheid in Transformatie

Op dinsdagmiddag 17 mei beleefde het jaarlijkse overheidsevent van AOG School of Management haar 1e lustrum. Meer dan 160 deelnemers met hart voor de publieke sector kwamen dit keer samen om met elkaar stil te staan bij publiek leiderschap en de duiding van de maatschappelijke tijding. De Flint in Amersfoort bood het sfeervolle decor voor een inspirerende middag met 3 sprekers. Bestuurders, managers, leiders en professionals die zich inzetten voor de ‘res publica’ ontmoetten elkaar in een educatieve entourage met ruimte voor ontmoeting en interactie.

Het overheidsevent vaart inmiddels onder de conceptuele benaming ‘Overheid in Transformatie’. Onder deze noemer is AOG School of Management erop gericht onderdeel te zijn van de toekomstgerichte en lerende beweging met een focus op de strategische ontwikkeling van de brede overheid. In lijn met ons credo ‘Verder denken’ adresseren we die thema’s die het verschil maken in het overheidsdomein. Het is evident dat publieke organisaties fundamenteel transformeren en zich verbinden met een sterk veranderende context. Een context die verder digitaliseert, mondialiseert, volatiel is en waarin de individualisering ervoor gezorgd heeft dat mensen gevraagd wordt in eerste instantie zelf aan de knoppen te draaien van hun eigen bestaan.

 

De adaptieve overheid, van regels naar ruimte

Omringd door onzekerheid en te midden van onvoorspelbaarheid zetten overheden alles op alles zich aan te passen aan een buitenwereld waarin stabiliteit ver te zoeken is. Er wordt van mensen gevraagd adaptief te zijn maar in de publieke ruimte is dat een spannend thema. Historisch en antropologisch gezien is de overheid het verlengstuk geworden van onze rechtsstaat. Een groot goed waarin regels leidend zijn. Die regels bieden houvast, een wettelijk kader en willekeur wordt daarmee tegengegaan. Echter, de vraagstukken van deze tijd ‘matchen’ steeds stroever met het juridisch kader wat er is. Er is een roep om vernieuwing en naar meer ruimte om actuele vraagstukken anders aan te vliegen want de ‘oude oplossingen’ zijn sleets geworden en bieden geen soelaas meer. In die ruimte bestaan lang niet altijd terugvalopties en dat is nieuw en wennen. Voor veel mensen, voor ons en voor de gehele maatschappij.

‘The times they are a-changing’

Bob Dylan zong het al in 1964. Als ongewild uithangbord werd Dylan destijds door de Hippies op handen gedragen en werd deze song een tijdloze hymne voor de protestbeweging om uiting te geven aan letterlijk andere tijden in de jaren ’60. Durk Piet de Vries maakte een parallel door met de tonen van Dylan te laten zien hoe de stormachtige veranderingen in de jaren ’60 gepaard gingen met verzet. De Hippies die verlangden naar een betere, andere, meer humane wereld. Ook schetste hij een cruciaal verschil. Er heeft een duidelijke ‘shift’ plaats gevonden van het collectief naar het individu. Daarnaast zijn we in een tijdgewricht beland waarin de Kerk veel minder dominant is dan vroeger. Een tijd waarin we in een trans-actionele relatie met de Staat terecht zijn gekomen: die levert of die levert niet. En een tijd waarin we kritisch en cynisch zijn geworden over traditioneel, masculien leiderschap.

Publicness

In een kernachtig, compact betoog legt Heinrich Winter – kerndocent van de leergang Publieke Strategie en Leiderschap bij AOG School of Management – uit dat in het verlengde van de kanteling die overheidsorganisaties maken er een beweging gaande is die ‘here to stay is’. De zogenaamde ‘publicness’ van organisaties. Er ligt continu een maatschappelijke impact op de loer, of men nu in de profit sector actief is of niet. Transparantie en voortgaande technologisering leidt tot het beeld van een glazen stolp waar praktisch iedereen doorheen kan kijken. Wat je ook doet, het ligt in no-time onder de loep en voordat je het weet ben je ‘nieuws’. Het noopt ook tot andere verschijningsvormen van dienstverlening: dialoogtafels, keukentafelgesprekken en wat dies meer zij. De transformatie is daadwerkelijk een feit maar staat tegelijkertijd nog maar in de kinderschoenen. Het wordt een kwestie van een lange adem en je rekenschap geven van ‘stelselverantwoordelijkheid’. In andere woorden: als je er 1 spaghettisliert uittrekt heb je het hele bord op schoot. Hoe dan ook, er komen andere verhoudingen aan met nieuwe rechtsstatelijke waarden. Download zijn presentatie hier als PDF.

Het faillissement van het patriarchaat

Prof. dr. Paul Verhaeghe, verbonden aan de Rijksuniversiteit van Gent, vertelt een indringend en onderbouwd verhaal. We hebben erg veel moeite om tot duurzame en werkende oplossingen te komen voor de grote, maatschappelijke vraagstukken van dit moment. Onze probleemdefiniëring laat zwaar te wensen over. Als we kijken naar hetgeen er nodig is om deze vraagstukken adequaat bij de kop te pakken kom je al snel uit bij leiderschap en dat leidt tot problemen die we ervaren met begrippen als autoriteit, macht en gezag. In deze postmoderne tijd schort het aan het besef dat alle grond onder vertrouwde ankers in ons bestel weg zijn geërodeerd en niet meer terugkomen. De proef met de ‘spuugkit’ in het openbaar vervoer in Amsterdam behoeft in dit kader geen nadere uitleg meer. Hannah Arendt biedt als politiek filosoof een functioneel denkraam om – ook al is haar denkconcept van meer dan een halve eeuw geleden – ons te ondersteunen in de zoektocht naar een gezamenlijke, nieuwe en duurzame grond voor samenwerking en het inrichten van sturingsmechanismen. De invulling van het fenomeen ‘autoriteit’ is daarbij de crux. Vrijwillige onderwerping vanuit gezag in plaats van machtsdenken is de kern. Traditionele, patriarchale en paternalistische dynamieken passen niet meer. We hebben nu de kans dat op een meer horizontale, verbindende en collectieve manier in te vullen en dat is inmiddels ook op steeds meer plekken aan de orde.

Ter inspiratie vindt u onderstaand twee artikelen die inhoudelijk overeenkomen met de oratie van Paul Verhaeghe tijdens het event:

• ‘Gemeenten, maak werk van deliberatieve democratie.’

• ‘Horizontale autoriteit is de wissel op de toekomst’

Piramides? Mummies!

De Duitse filosoof Peter Sloterdijk is voor drs. Eric Koenen een belangrijke inspirator. Beeld is een krachtig medium en door middel van kunst en visuele prikkeling ervaren we de bezielende visie van Eric op publiek leiderschap en bestendige samenwerkingsvormen. Onze wereld is er 1 van evoluerende en verschuivende ‘bellen’, fluïde, op-poppende en verdwijnende organische vormen, schuim dat vervormt en verandert. Dit is de taal van de huidige netwerksamenleving. Blauwdrukroutes, ‘managementkookboeken’ en planmatigheden appelleren aan ‘one size fits all’ en universele recepten voor succes. Dit soort keurslijf-achtige benaderingen voldoen niet meer. In een command & control wereld waarbij het gaat om law and order, met hiërarchische en verticale structuren die onvoldoende ‘matchen’ met de complexe en chaotische thema’s van vandaag de dag. Wie dan toch piramides wil – machtsbastions met top-down leiderschap – die krijgt mummies: passief, reactief en energieloos. Het past niet meer om af te wachten en je geluk aan anderen op te hangen. Iedereen heeft wat te doen in de opgaven van deze tijd. Knooppunten zijn daarin een belangrijke conceptie, ook voor mensen die het lastig vinden. Het knooppunt-denken waarbij gemeenschappen in gezamenlijkheid opereren met wisselend en gedeeld leiderschap. Experts, didactische bewegingen en erkend gezag zijn sleutelbegrippen. De beruchte onderstroom moet écht opgezocht worden door op zoek te gaan naar de ‘verboden woorden’ en de ‘stiltegebieden’. Daarin liggen aanknopingspunten om samen vooruit te komen. En dat is hard nodig om de ingewikkelde vragen van nu het hoofd te bieden. Download een samenvatting van de presentatie van Eric Koenen hier als PDF. Wilt u meer inspiratie? Lees dan ook dit artikel!

Digitale knipsels
Alle tweets die rondom het event zijn verstuurd, leest u eenvoudig terug via Storify. Volg @aogopleidingen op Twitter om het event ook in tekeningen terug te zien!

Overheid in Transformatie 2017
We drijven nog op de ‘flow’ van het afgelopen event. Het biedt ons ook de inspiratie om de eerste gedachten te vormen over de editie van volgend jaar naar aanleiding van de mooie gesprekken met bezoekers en deelnemers. Wilt u op de hoogte gehouden worden van al onze evenementen? Schrijft u zich dan onderaan deze pagina in voor onze nieuwsbrief en ontvang met regelmaat waardevolle artikelen én uitnodigingen voor al onze evenementen!

Voor wie nu verder wil leren en ontwikkelen over zijn of haar rol in een veranderend maatschappelijk veld is er de leergang Publieke Strategie en Leiderschap.