Studiereis China: ‘Beijing, kopje onder in een mystieke wereldstad’

‘Enorm verrijkend! Veel, erg veel indrukken om te verwerken. Stof tot nadenken. Inspiratie voor het afstudeertraject.’ Dat zijn zo enkele sentimenten vlak na de indrukwekkende study-trip naar de andere kant van de wereld. Editie 20 telt –  net als aan het begin van hun opleiding dik 2 jaar geleden  – 23 gedreven deeltijdstudenten. Stuk voor stuk zijn ze lyrisch, enthousiast en diep onder de indruk.

De studiereis China vormt traditioneel het laatste, collectieve onderdeel van het curriculum van de academische deeltijdopleiding Master of Science Bedrijfskunde (MSc/ drs.). Na deze reis volgt voor een ieder de afstudeerfase. Mijn collega Tom Rustebiel besteedde al eerder aandacht aan Hong Kong en Shanghai. Het imponerende slotstuk van de reis is een verblijf in Beijing. Dit keer viel mij de eer te beurt om deze studiegroep mede te mogen begeleiden. Hieronder doe ik samen met deeltijdstudent en reisparticipant Charles Bosscha een poging om deze complexe en bijzondere metropool te duiden.

Infrastructuur als speerpuntinfrastructuur

Na een comfortabele reis vanuit Shanghai naar Beijing met de nachttrein stappen we uitgeruster dan gedacht uit op het immense station van Beijing-Zuid. Ook deze reis was weer een puik staaltje van Chinese openbaar vervoersbeleving. Efficiency, gemak en optimaal gebruik van vierkante meters in de trein met vele, vele coupés. En dat op een traject dat zorgt voor een aangename ‘wegligging’. We zoeven met ca. 250 km op de teller in no-time naar het Noorden over een afstand vergelijkbaar met die van Amsterdam naar Barcelona. Infrastructuur is een kwestie van doen in China. Het politieke 1-partijsysteem maakt het mogelijk om planmatig en gedecideerd belangrijke verbindingen en tracés te realiseren. Achter de schermen in de communistische partij vinden wel degelijk worstelingen naar de vurig gewenste consensus plaats, maar die onttrekken zich aan het gezichtsveld van de burgers. Naar buiten toe is er daadkracht en eensgezindheid. Dat zorgt voor een enorm tempo waarin het zich rap ontwikkelende oostelijke China nu een beweging westwaarts probeert te maken. Openbaar vervoer is een speerpunt getuige de gigantische snelwegen die allemaal vol lijken te lopen. Geen wonder. Elke maand komen er 1,5 miljoen autobezitters bij. Investeren in het openbaar vervoer is een ‘must’ en een springplank naar – hopelijk – meer gelijkmatige druk op de totale infrastructuur.

Go West

Deze ‘Go West’  beweging wordt gerealiseerd met een doortastende visie op infrastructuur. Over de weg, door de lucht en vooral ook via het spoor wordt de landelijke, economische groeispurt gefaciliteerd. Charles en ik krijgen tijdens de nachtelijke treinrit een ‘college’ van een wijze, Chinese handelsreiziger die in onze slaapcoupé bivakkeert. We horen  dat er wel eens iets mis gaat bij de handelingsgerichte overheid, maar Chinezen leren razendsnel en zorgen voor adequaat herstel zodat het aanleggen van allerhande infrastructurele programma’s een geoliede voortgang houdt. Rendement of commercieel gewin bij het openbaar vervoer lijkt secundair. Infrastructuur is een ondersteunend en cruciaal mechanisme om economisch te blijven doorgroeien en de omvangrijke verplaatsingen van mensen te kunnen opvangen. En daar kiest de Chinese overheid vol overtuiging voor met een megalomaan investeringsprogramma dat moet leiden tot meer evenwichtige vooruitgang ook in de meer ruraal gelegen, westelijke gebieden. Fundamenteel lagere loonkosten geven vormen een katalysator in deze perifere gebieden waar zo’n 75% van de bevolking, meer dan 900 miljoen mensen, woonachtig is. Van vroeger uit betreft het vooral agrarisch georiënteerde inwoners die naarstig wachten om een graantje mee te pikken van de welvaartssprong van het land. Om te snelle urbanisatie tegen te gaan is het trouwens verplicht om in het geboortegebied te blijven wonen en dus is het Chinese beleid erop gericht om economische activiteiten te spreiden.

Duurzaamheid

Die beweging westwaarts is niet alleen economisch ingegeven, maar ook gericht op het bewaren van rust onder de populatie en het werken aan duurzaamheid. Alle vervuilende productiefaciliteiten die China en het Westen in de afgelopen decennia de vooruitgang heeft gebracht, worden nu in sneltreintempo verplaatst uit Beijing en andere grote, Chinese, vooral oostelijk gelegen steden. Het doel is om deze grote, megasteden  ‘schoner’ te maken voor de bevolking en meer ruimte te maken voor andere, kansrijke en meer duurzame sectoren om te groeien. We zien effect. Er lopen veel minder mensen dan verwacht rond met mondkapjes en als het weer meezit zoals bij ons (helder weer en wind) dan is de ‘air-pollution-rate’, een indicator die de Chinees nauwlettend in de gaten houdt, ‘acceptabel’ naar Chinese maatstaven hoewel nog steeds ongezond. Het leven in de grote stad zorgt helaas nog steeds voor een significant lagere levensverwachting.  Daarnaast probeert de Chinese overheid de auto-industrie te verduurzamen. Er wordt bijna 1,5 miljard per jaar geïnvesteerd in elektrisch vervoer. Helaas zoekt de zich ontwikkelende Chinees nog steeds naar status en aanzien en een elektrische auto past (nog) niet in dat plaatje. Wel dringen de elektrische brommers en scooters zich nadrukkelijk aan ons op in het straatbeeld. In Beijing is er bijna geen tweewieler meer te zien op fossiele brandstof.

Veelzijdige hoofdstad

Samen met reisbegeleider en programmadocent Philip Wagner zijn we met de groep en met Mei Zhang op pad, onze lokale gids. De gids heeft veel meerwaarde om in korte tijd snel en integraal wegwijs te worden in deze gigantische, historische stad die zoveel gezichten aan ons laat zien. De taalbarrière neemt Mei voor ons weg. Engels of een andere wereldtaal is in Beijing absoluut geen usance. Verklaarbaar, want de focus op de ontwikkeling van het eigen land en de gigantische binnenlandse Chinese markt is zodanig dat de noodzaak om een ‘vreemde’  taal te leren ontbreekt. Met Mei die ons continu souffleert lukt het om in korte tijd een zo compleet mogelijk beeld op te doen van deze hoofdstad waarbij we ook in culinaire zin aan onze trekken komen. We raken diep onder de indruk van deze gigantische en mystieke hoofdstad die inmiddels bijna 20 miljoen inwoners telt en de belangrijkste Chinese functies herbergt op het gebied van bestuur, onderwijs en cultuur. Na Shanghai en Hong Kong laat Beijing zich ook economisch steeds meer gelden. De groeicijfers zijn duizelingwekkend, ‘double digit’ en staan in schril contract met Westerse benchmarks.

Historie

China en zeker Beijing kennen een indrukwekkende historie. Het bezoek aan de imposante Chinese muur ten noorden van Beijing, 7000 km in de bergen fraai opgestapelde stenen, maakt ons duidelijk hoe vastberaden Chinezen  vroeger waren (en nog steeds zijn!) om het hunne te beschermen tegen de Mongolen ten noorden van de stad. In Beijing zelf gaan we kopje onder in de geschiedenis met bezoeken aan  de Verboden Stad en het plein van de Hemelse vrede waarbij we met elkaar leren over hoe we deze toeristische trekpleisters kunnen begrijpen. Mao is nog steeds een soort beschermheilige voor de gemiddelde Chinees. Hoewel het huidige China ver af lijkt te staan van de ideologie zoals Mao deze voor ogen had zien Chinezen dit toch echt anders. Voor hen is Mao de grondlegger van de vooruitgang zoals die zich in China zich momenteel voltrekt. De Chinese grenzen die door Deng Xiaoping zijn geopend en de stormachtige ontwikkeling die daarop volgde heeft een kapitalistische uitbarsting tot gevolg gehad die zijn weerga niet kent in de mondiale geschiedenis. Een zichtbare tweedeling is het gevolg met grote, maatschappelijke problemen. Maar wee degene die deze schrijnende contrasten koppelt aan kritisch vermogen ten aanzien van de communistische partij of het gedachtengoed zoals dat destijds door Mao is uitgedragen. Er rust een groot embargo op uitgesproken, politieke tegenstand. Publieke scepsis over de manier van denken en doen van de Chinese overheid is uit den boze.

Mythes

Professor Gilbert van Kerckhove is 1 van de allereerste westerlingen die zich in China vestigde. Hij is compleet en vrijwillig geassimileerd in China. De auteur van ‘Toxic Capitalism’ versterkt onze visie op China en Beijing met feiten en gedachten die aanzetten tot verder denken. Eigenlijk constateren we dat we in het Westen een eenzijdig beeld tot ons krijgen over China waarbij er vele mythes de ronde doen. Deze mythes en soms zelfs fabels doen onvoldoende recht aan de complexiteit en de diepere lagen die er in de Chinese samenleving te identificeren zijn. Natuurlijk heeft China grote problemen op humanitair en  economisch gebied, to name a few. Er zijn zeer moeilijke issues ten aanzien van leefbaarheid, ecologie, en  demografie (1 kind politiek en vergrijzing). En de trias politicia zoals Montesqieu die voor ogen had en waaraan we in het Westen zo gewend zijn, is in China nog ver weg. De rechtspraak is allesbehalve onafhankelijk en dat heeft vaak kwalijke en stuitende gevolgen.

Onbestuurbaarheid

En toch krijgen we ontzag voor de enorme moeilijkheden die het land heeft en waar ze mee om moet gaan. Want hoe is het om zo’n gigantisch land te besturen?  1,3 miljard inwoners. Ongeveer 1/5e deel van de wereldbevolking. Een land waarbij we leren dat ‘de’ Chinees eigenlijk niet bestaat. Er zijn maar liefst 56 minderheden met grotendeels hun eigen dialecten en daarmee valt te begrijpen dat er gestuurd wordt op het Mandarijn als 1 uniforme taal die helpt om meer het gevoel van saamhorigheid en eenheid te krijgen. Het gehele land en vooral de politiek zijn als de dood voor onrust.  De overheid vreest met grote vreze voor totale chaos. Er is angst voor anarchie als minderheden op gaan staan en er meer oog komt voor verschillen dan overeenkomsten. Het doembeeld van het Tahrir-plein is een storm in een klein glaasje water op het moment dat er onrust komt onder de Chinezen en de gevolgen die dat voor de wereld kan hebben. En dan te bedenken dat er deels al onrust is onder een groot deel van de agrarisch getinte bevolking in de perifere gebieden in China. Voor velen  van hen is de welvaartsexplosie een doorn in het oog. Tegelijkertijd vinden verreweg de meeste Chinezen dat ze beter af zijn na de selectieve opening van de grenzen ook al zijn de mensen in het Chinese binnenland per capita nog steeds veel armer dan bijvoorbeeld Bulgarije en Costa Rica. En dus wil de overheid er alles aan doen met een gematigd en doordacht beleid om de economische ontwikkeling door te zetten. Hoe dat te doen? Op een manier die rust, stabiliteit en duurzame vooruitgang brengt: dat is de keiharde noot die de communistische partij momenteel kraakt. Achter de politieke gordijnen is het een waanzinnig moeilijke opgave voor  Xi Jinping als partijleider van de communistische partij.

Zaken doen

China is de hedendaagse fabriek voor de wereld. Dat heeft het land en ook  Beijing de eerste welvaart gebracht, maar ook de donkere kanten ervan zoals materialisme, vervuiling, een grote kloof tussen arm en rijk en corruptie.  ‘Made in China’ moet verschuiven naar ‘Invented in China’ met een veel meer gelijkmatige en duurzame vorm van groei en ontwikkeling, dat is de ambitie. In Beijing bezoeken we Koninklijke Boon Edam en horen we meer over hun succesvolle benadering waarbij ‘aanpassing’ het sleutelwoord is. Men werkt met overwegend lokale Chinezen, ook in de directie. Daarnaast is het eigendom gedeeld, een klein deel is in Chinese handen. Dat zijn we vaker tegengekomen in China, gedeeld eigendom in bijvoorbeeld joint ventures. Willem van de Nes is als enige Nederlander actief bij Boon in Beijing en helemaal ingeburgerd, hij woont er al heel lang. Hij vertelt ons over de gigantische groeicijfers die ook dit bedrijf doormaakt. Het wordt ons duidelijk dat politiek en staatsaangelegenheden verweven zijn in het zaken doen in China. Een belangrijke factor om rekening mee te houden. Premier Rutte en koning Willem kunnen niet vaak genoeg langskomen.  De heer van de Nes maakt ook een duidelijk punt ten aanzien van de ‘guanxi’, de vriendschappelijke relaties die zorgvuldig en met aandacht moeten worden opgebouwd. Maar onderschat de waarde van contracten, de handtekeningen en vooral de bedrijfsstempel niet, een zeer belangrijk symbool voor het hebben van een ‘deal’. Ook horen we over de diplomatieke kant van het zaken doen. Niet te onderschatten net als het aspect van ‘save face’. Gezichtsverlies is zo ongeveer het ergste wat een Chinees kan overkomen. Innovatie? Moeizaam. Chinezen kunnen in zijn ogen minder goed innovatieve doorbraken bedenken. Geen wonder na eeuwen van keizerlijke en overheidsoverheersing waarbij het onderwijssysteem nog steeds gericht is op het leren van rijtjes en ouderwets ‘stampen’.  Chinezen zijn overigens erg sterk in combinaties maken volgens de heer Van de Nes. Nieuwe configuraties van bestaande concepten: daar zijn ze goed in. En vervolgens schaal maken, massa. Die enorme binnenlandse markt proberen te bewerken en te verzilveren, dat is de drijfveer van veel Chinese bedrijven.

Zorg

Laatste bezoek voordat we de reis naar Nederland aanvaarden was gepland bij de private zorgorganisatie SOS International waar we hartelijk werden ontvangen. We krijgen een beknopt overzicht van de stand van de gezondheidszorg in China en de manier waarop SOS daarop probeert in te spelen. Het wordt ons duidelijk dat de zorg voor veel Chinezen zeer beperkt bereikbaar is en zich dus deels ondergronds afspeelt. Het primaire accent is op ‘cure’ gericht. Chinezen willen gemiddeld genomen een infuus, pillen en antibiotica. Snel opgelapt worden, daar gaat het om. Kwalitatief hoogwaardige zorg is een zeer, kostbaar goed. SOS richt zich daarbij op het bieden van de veel gevraagde ‘westerse geneeskunde’. De doelgroep bestaat uit expats, backpackers, toeristen en daarnaast iedereen die de zorg van SOS kan betalen. SOS heeft daarbij een loket- en een 1e lijnfunctie. De organisatie kan de eerste acute zorg verlenen en een belangrijke, bemiddelende rol vervullen in het benodigde zorgtraject inclusief logistieke afhandeling. Het komt op ons over als een gesmeerde organisatie voor wie het kan betalen. Helaas voor de gemiddelde Chinees een tamelijk onbereikbare vorm van dienstverlening. Ook hier is de geschetste tweedeling duidelijk aan de orde.

Unieke leerervaring

Deze tweedeling zet ons verder aan het denken in het vliegtuig, onderweg naar huis. Wat weten we eigenlijk van Beijing en China? We zijn wijzer geworden maar keren ook met veel vragen huiswaarts. Economisch en bedrijfskundig is er een groteske en bijzondere dynamiek gaande in China waarvan we een beeld hebben gekregen door er persoonlijk kennis van te nemen en te ervaren hoe het eruit ziet en hoe het werkt. Maar er is ook een andere kant. Het immense karakter van het land en de opgaven waar het land voor staat boezemen ontzag in. Ons past bescheidenheid in ons oordeel over hoe dit land haar problemen kan oplossen. De deelnemers aan deze studiereis concluderen eensgezind dat de studiereis de eigen denkwereld groter gemaakt heeft. Een geweldige en buitengewoon leerzame levenservaring!

Dit bericht is een bijdrage van Durk Piet de Vries. Durk Piet de Vries vermarkt en bouwt maatwerkprogramma’s voor klanten van AOG School of Management. Daarbij ligt een stevige focus op de (semi-)publieke sector, maar ook voor de private sector ontwikkelt hij opleidingen die mensen in beweging brengen en organisaties ondersteunen in het realiseren van hun strategische doelstellingen. Durk Piet is alumnus van de leergang Management van Organisaties.