Verandermanagement evolueert tot ‘de kunst van het veranderen’

December is de perfecte maand om terug te kijken op het jaar. Marco de Witte, kerndocent van de opleiding Verandermanagement, gaat een stap verder terug: in dit eerste blog beschouwt hij hoe verandermanagement sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw is geëvolueerd via veranderkunde naar ‘de kunst van veranderen’. Van een sterke focus op maakbaarheid en instrumentarium naar de erkenning dat er pas echt iets gebeurt binnen organisaties als mensen bereid zijn om hun gedrag te veranderen. Van de nadruk op ratio naar het belang van emotie. In het nieuwe jaar volgt een tweede blog over de uitdagingen van veranderaars de komende tien jaar.  

Verandermanagement is een vak uit de jaren vijftig van de vorige eeuw, de tijd van de wederopbouw, van handen uit de mouwen om de samenleving weer op te bouwen. Bij die tijd past het idee van de maakbaarheid. Gedurende de jaren vijftig, zestig en zeventig ging verandermanagement over het veranderen van de structuur van de organisatie, over de systemen die daarbij pasten en over de strategie de daarvoor nodig was. Een rationele manier van denken en organiseren, waarbij mensen gevraagd werd de plannen te volgen en te implementeren. Niet denken, maar doen. Grondtoon in die tijd: als we het goed uitleggen, kan niemand er iets tegen hebben, want het is een goed idee. Veranderingen werden opgelegd van bovenaf, vanuit de bovenstroom.

Vastlopen in de bovenstroom

In de jaren tachtig en negentig kwam langzaam het besef dat deze aanpak niet werkte. Twee derde van alle grote organisatieveranderingen mislukten. Banken en verzekeraars, bijvoorbeeld, moesten inzien dat de plannen die ze met zoveel bombarie hadden aangekondigd, niet realiseerden wat men had beoogd. Ingrijpende interventies in de bovenstroom liepen meer dan eens vast. Organisaties zijn geen dozen die je kunt verschuiven en veranderingen bleken al helemaal niet zo maakbaar. Medewerkers, aan wie toch al niets was gevraagd, geloofden er al lang niet meer in. Die dachten ‘bohica’: bend over, here it comes again. Ze hebben weer iets bedacht, ze gaan het weer proberen. Gewoon stil blijven zitten, dan gaat het vanzelf voorbij.

Wat gebeurt er in ons brein?

De eerste tien jaar van de 21ste eeuw drong langzamerhand door dat veranderen gaat om het verleggen van gedragspatronen. Organisatieverandering is gedragsverandering in werkrelaties. En dat heeft pas kans van slagen als je rekening houdt met de emoties van mensen, met de onderstroom. Dit besef hangt samen met de kennis die we de afgelopen decennia hebben opgedaan over het menselijk brein. Psychologen en breinwetenschappers begrijpen steeds beter hoe gedragsverandering in ons brein werkt. Emoties kun je niet rationeel managen. Echter, als mensen emotioneel geraakt worden, in positieve of negatieve zin, blijken ze in staat en bereid om hun gedrag te veranderen. Dan komt het veranderidee echt bij ze binnen en kunnen en willen ze er iets mee doen. Deze ontwikkeling in denken over veranderen heeft de omslag van veranderkunde naar de ‘kunst van het veranderen’ ingezet. De kunst van het veranderen gaat veel meer over de spanning tussen de rationele analyse en de emotionele betekenis daarvan voor de betrokken partijen. Wat betekent een verandering voor mij? Hoe voel ik me daarbij? En vooral: wat doet dit voor mij vanuit mijn plek in mijn web van (werk)relaties? In mijn interactie met anderen?

Rationeel interveniëren in de onderstroom

De kunst van het veranderen gaat dus veel meer over de vraag hoe je kunt interveniëren in die onderstroom. Hoe doe je dat? Ik heb zelf veel aan de wereld van het systemisch werken, familie-opstellingen en organisatie-opstellingen: niet-talige manieren om te interveniëren op de energie tussen mensen in de onderstroom. We hebben allemaal ingesleten rotonde-patronen. Comfortzones, waarin we de dingen doen zoals we het altijd hebben gedaan. Als de organisatie moet veranderen moeten we ook willen kijken naar onze eigen patronen en de vraag stellen of die passen bij het veranderidee. Juist ook de veranderaar moet dat doen. Het is belangrijk in te zien hoe jezelf onderdeel bent van de onderstroom. Je staat als het ware ook zelf op de foto die moet veranderen. Dan pas kan je anderen uitnodigen en motiveren om mee te gaan in de verandering. Dat is het persoonlijk leiderschap van de veranderaar.

Kanteling zet door

De kanteling naar de kunst van veranderen begint te komen, merk ik in de trajecten die ik begeleid, maar het gaat niet overal even snel. Binnen technisch georiënteerde organisaties en in de financiële en verzekeringswereld spelen hiërarchie en machtsgevoeligheid nog een grote rol en wordt nog veel vanuit de bovenstroom gedacht. Meten is weten, rationele keuzes maken, systemen bouwen, processen optimaliseren. Organisaties in bijvoorbeeld de zorg, het onderwijs en de overheid staan meer open voor de kunst van veranderen. Ze snappen beter dat het gaat om het verbinden van mensen in de onderstroom. Tegelijkertijd zie ik dat we het verandervermogen van organisaties doorgaans overschatten. Zeker als de mensen gewend zijn om veertig jaar hetzelfde te doen, kun je niet verwachten dat een verandering van de ene op de andere dag slaagt. Organisaties waar de gemiddelde leeftijd hoog is en het heel normaal is om je veertigjarige jubileum te halen hebben tijd nodig om te veranderen. En vaak hoeft het ook niet allemaal tegelijkertijd en in een keer. Veel organisaties zijn al gebaat met babystapjes.

Het licht zien

In de leergang Verandermanagement willen we veranderaars wakker schudden. Het is essentieel dat ze zich realiseren dat ze zelf onderdeel zijn van de verandering en wat dit voor henzelf betekent. We rammelen aan hun wereldbeeld, mensbeeld, organisatiebeeld en visie op veranderen. Je ziet dan vaak een gevoel van ongemak ontstaan. Deelnemers realiseren zich dat wat ze doen niet functioneel is, maar weten nog niet gelijk hoe het anders kan. Ze voelen zich bewust onbekwaam en dat is een vervelend gevoel waardoor het leerproces kan ontstaan. Het mooiste is om te zien hoe iedereen stappen maakt, soms grote stappen, ineens het licht ziet en durft om zichzelf te worden. Als dat gebeurt, ben ik echt heel tevreden.

 

Dr. Marco de Witte is kerndocent van de opleiding Verandermanagement. Wilt u meer weten over ‘de kunst van het veranderen’? Vraagt u zich af hoe u uw organisatie moet aanpassen aan veranderende omstandigheden? En wilt u weleens gebruik kunnen maken van een andere veranderaanpak? Download dan vrijblijvend de brochure van de opleiding Verandermanagement. We verwelkomen u graag in de eerstvolgende groep die start op maandag 20 maart 2017.