Scenariodenken als instrument voor onzekere toekomst

‘Mensen zijn van nature scenariodenkers. Wij zijn voortdurend bezig ons beelden van mogelijke toekomsten te vormen. Als we in de auto stappen, maken we scenario’s over het weer en over de verkeerssituatie. Op basis van die scenario’s maken we dan keuzes. Bij organisaties is dat niet anders,’ aldus scenario-expert en docent Management van Organisaties Jan Nekkers.

‘Scenario’s helpen je flexibel je koers bij te stellen en in te spelen op de onzekerheid van de toekomst. Dat is hard nodig nu de wereld in een hoog tempo verandert.  De belangrijkste drijvende kracht voor die veranderingen is de ontwikkeling van ICT. Wat de uitvinding van de boekdrukkunst was voor de vroegere samenleving, is de ontwikkeling van ICT voor de huidige. En ICT ontwikkelt zich niet lineair, maar exponentieel. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor onze samenleving.

‘De huidige en toekomstige samenleving kenmerkt zich door grote veranderlijkheid en daardoor grote onzekerheid. Hoe de wereld er over tien of twintig jaar uitziet, blijft ongewis tot het zover is. Het is belangrijk om die onzekerheid te accepteren en van verschillende scenario’s uit te gaan. Ieder scenario geeft andere handelingsopties voor de toekomst. Scenariodenken zorgt dat je een bredere blik krijgt en dat je flexibel bent in je strategie. Dat voorkomt dat je stug blijft doorgaan op de ingeslagen weg, terwijl de wereld om je heen verandert. Het is net als bij zeilen: je bent voortdurend aan het bijsturen en je aan het aanpassen aan wisselende condities.

‘Met name wanneer de omgeving snel verandert, zie je dat bedrijven en organisaties behoefte krijgen aan scenarioplanning. Ze merken dat de ‘wagen begint te kraken’. Wat vroeger vanzelf ging, lukt niet meer zo goed. Zo’n situatie zie je bijvoorbeeld in het onderwijs. De vaste zekerheden van vroeger bestaan niet meer. De leraar is niet meer de centrale deskundige, de leerlingen zijn van de e-birth generatie. Het schrift wordt ingewisseld voor de iPad. De beroepen waarvoor vroeger werd opgeleid, bestaan niet meer. Maar dat is nog maar het begin. Stel je voor welk scenario ontstaat als ICT tot de kern van het onderwijsproces is doorgedrongen.

‘Scenariodenken is geen kunst. Je hoeft niet helderziend te zijn om zinvol over de toekomst na te denken. Scenariodenken is ook geen wetenschap. Over de toekomst kun je immers geen wetenschappelijke uitspraken doen. Scenariodenken is vooral een ambacht. Door veel te oefenen kan iedereen goede scenario’s maken. Om die reden heb ik het boek Wijzer in de Toekomst geschreven. Dat is een praktische handleiding in het maken en gebruiken van toekomstscenario’s. Inclusief alle do’s and don’ts van de scenariomethode. Een soort kookboek dus.’

Vier Vuistregels voor toekomstdenken:

1.    Pas op met voorspellingen

Voorspellingen komen alleen uit als er niets in de omgeving verandert. Dat is zelden het geval.

2.    Denk exponentieel

Technologische ontwikkelingen als ICT kennen een niet-lineair verloop. Denk aan de bekende wet van Moore, die stelt dat de rekenkracht van computers iedere 2 jaar verdubbelt.

3.    Ontleer

Iedere organisatie is gevangen in een dominant denken. Probeer dat af te leren en te bedenken hoe het anders kan. Zo zette Steve Jobs met iTunes de muziekwereld op z’n kop.

4.    Houd rekening met het onverwachte.

De wereld verandert vaak via wild cards, onvoorspelbare ontwikkelingen met enorme impact op de samenleving. Denk aan 9/11, de moord op Pim Fortuyn of de aardbeving in Japan.

Terug naar nieuwsoverzicht