prof. dr. Heinrich Winter: “Nadenken over dilemma’s rondom participatie en democratie”

De laissez faire democratie: dat is het onderwerp van het jaarlijkse event ‘Overheid in Transformatie’ dat AOG School of Management organiseert op 24 april vanaf 13.00 uur in het Provinciehuis van Flevoland. Drie gerenommeerde hoogleraren nemen die middag de deelnemers mee in een pittige discussie over de dilemma’s waarmee overheid en burgers worstelen rondom participatie en democratie. Een van hen is Heinrich Winter, kerndocent Publieke Strategie en Leiderschap en hoogleraar Bestuurskunde aan de RUG.  Hij vertelt alvast wat deelnemers van deze middag mogen verwachten.  

‘We beginnen deze middag met een discussie over de hooggespannen verwachtingen van de participatiesamenleving. De overheid probeert steeds meer taken op het bordje van de samenleving te schuiven. Neem bijvoorbeeld de zorg voor je naasten. De overheid wil dat we voor onze ouders, grootouders en buren zorgen om de zorgkosten te drukken. Met de brede participatiesamenleving is geprobeerd een trendbreuk te forceren. Komt alles goed als we allemaal de handen uit de mouwen steken?’

Versplintering of juist meer te kiezen?

‘Ten tweede gaat deze middag over democratie. Het huidige model gaat ervan uit dat we een keer per vier jaar mensen kiezen die dan in de gemeenteraad, provinciale staten en de Tweede Kamer beslissingen nemen namen ons allemaal. Wat veranderd is, is dat we nu op veel meer partijen kunnen stemmen dan vroeger. Leidt dit tot ongewenste versplintering? Is het land sinds de recente gemeenteraadsverkiezingen onbestuurbaar geworden met zoveel partijen aan tafel? Blijkbaar is er veel te kiezen en floreert onze formele democratie toch.’

Burgers willen vaker meebeslissen

‘Desondanks klinkt steeds luider dat een keer per vier jaar stemmen niet genoeg is. We willen over veel meer thema’s meebeslissen via digitale peilingen en referenda. Daarom wordt er lustig geëxperimenteerd met democratische vernieuwing, zoals de wijkraad in de Oosterpark in de stad Groningen. Bewoners zijn via loting geselecteerd om samen met een paar gemeenteraadsleden beslissingen over de wijk te nemen, gesteund door een digitale community. Gaat dat werken of zijn de ambities eigenlijk te hooggespannen? Veel mensen zitten er helemaal niet op te wachten om mee te doen. Die vinden het prima zoals het gaat en laten zich nauwelijks horen. Het risico is dus dat in zo’n raad toch weer de gebruikelijke types meepraten: de stereotype, witte man van middelbare leeftijd.’

Democratische experimenten: bedreiging voor de rechtstaat?

‘In hoeverre bedreigen democratische experimenten de basis van onze democratische rechtstaat? Met al die hulpstructuren verzwak je mogelijk de hoofdstructuur van de representatieve vertegenwoordiging. Kunnen we niet meer investeren in de kracht van de gemeenteraadsleden, bijvoorbeeld? Gemeenteraadsleden zijn onze lokale helden die het vuile werk opknappen en er nauwelijks iets voor terugkrijgen. Een raadslid in een kleinere gemeente verdient nog geen vijf euro per uur. Dit zegt iets over hoe weinig we blijkbaar over hebben voor onze democratie. Tegelijkertijd worden ze vaak uitgemaakt voor zakkenvullers die alleen hun eigen belang dienen. Ik denk dan vaak: je moest eens weten.’

Tevreden over de overheid, niet over bestuurders en politici

‘Uit langjarig onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat Nederlanders heel tevreden over de overheid. Waar komt de kritiek dan vandaan? Is het wellicht zo dat mensen tevreden zijn over de overheid, maar niet over politici en bestuurders? Dat ze die zien als plucheplakkers en zakkenvullers, die in achterkamertjes binnen hun partijkartel hun eigen belangen najagen? Dat is natuurlijk een veel te simpele voorstelling van zaken. Het is ook nogal oneerlijk om ze zo hard af te rekenen op iets waar we juist heel tevreden over zijn, namelijk de dienstverlening van de overheid.’

Dilemma’s onder woorden brengen

‘We gaan de dilemma’s die spelen op het gebied van participatie en democratie uiteraard niet in een middag oplossen. Ik hoop wel dat we met elkaar in gesprek komen over wat er leeft. Over hoe we onze democratische rechtstaat kunnen aanvullen en versterken. Als we erin slagen om woorden te geven aan de dilemma’s waarmee de overheid worstelt, hebben we de eerste stap van onze zoektocht naar oplossingen gezet.’

Overheid in transformatie vindt plaats op 24 april aanstaande in het Provinciehuis van Flevoland. Bent u erbij? Meld u hier aan.